در ایران سالانه حدود ۹۵۰ هزار تن از ۲۱ نوع خرما تولید می شود. پس از ذرت ، جو و گندم ، خرید تضمینی خرما به عنوان یکی از محصولات استراتژیک کشاورزی ایران در بورس کالا قرار است.

به گزارش پایگاه خبری سرمایه گذاری آنلاین،از سال ها پیش «گندم» که استراتژیک ترین غذای غالب مورد نیاز مردم است با حاشیه های مختلفی مثل واردات بی رویه ، انباشت گندم کاشته شده توسط گندمکاران و در برخی از موارد فاسد شدن این گندم ها و اعتراضات مکرر گندمکاران به عدم خرید تضمینی یا عدم اجرای درست این سیاست مواجه بود.اما استفاده از مکانیزم بورس نقطه پایانی بود بر حاشیه های این طلای زرد که حیات میلیون ها انسان به وجود آن گره خورده است!

تجربه موفق قیمت تضمینی در بورس کالا برای ذرت و جو در کنار نهایی شدن معاملات قیمت تضمینی گندم در تمام کشور همگی نشان دهنده آن است که می‌توان به این رویکرد معاملاتی بیش از پیش خوش‌بین بود. این تجربه موفق به سادگی این توانمندی را خواهد داشت که به سایر محصولات کشاورزی هم تعمیم پیدا کند یعنی گروه‌های کالایی و محصولات کشاورزی جدیدی در این چهارچوب معاملاتی ایفای نقش کنند. حال در شرایطی که خرید تضمینی خرما مخصوصاً در استان کرمان به یک دغدغه تبدیل شده شاید بهترین راهکار برای حمایت از این بازار هم ، همین قیمت تضمینی در بورس کالا باشد. ادعایی که در ادبیات وزیر امور اقتصادی و دارایی هم به صراحت به آن اشاره شده است.

وزیر امور اقتصادی و دارایی  چندی پیش در پاسخ به یکی از دغدغه های طرح شده در جلسه ای در استان کرمان در خصوص خرید تضمینی خرما، با بیان این که خرید تضمینی خرما از کشاورزان شرق استان کرمان تداوم خواهد یافت، اظهار داشت:موضوعی که در این ارتباط به ذهن می رسد این است که اگر خرما مثل سایر محصولات در بورس کالا عرضه شود، دیگر شاید اصلا نیازی به خرید تضمینی آن وجود نداشته باشد. مسعود کرباسیان از مسئولان سازمان بورس و اوراق بهادار خواست هر چه سریع تر مقدمات عرضه محصول خرما در بورس کالا را فراهم آورند.

این ادبیات به صراحت نشان می‌دهد که از یک سو دولت ذات معاملات قیمت تضمینی را به عنوان یک راهکار برای حمایت از بخش کشاورزی و کاهش هزینه‌های دولت به رسمیت شناخته و از سوی دیگر می داند که این فرصت را باید برای سایر بازارهای محصولات کشاورزی نیز در نظر گرفت.

فرش قرمر بورس برای خرما

حال در شرایطی که استان کرمان در خصوص معامله پسته در بورس کالا پیش‌قدم شده و آغاز به کار این بازار را به نام خود ثبت کرده است می‌توان به قدرت‌نمایی معاملات قیمت تضمینی خرما در بورس کالا نیز امیدوار بود. این در حالی است که موفقیت‌های معاملات پسته در استان کرمان در مقایسه با سایر شیوه‌های داد و ستد و مخصوصاً کالاهای مشابه در تاریخچه بورس کالا یک استثناء جذاب محسوب می‌شود احتمالاً خرما نیز از این سنت‌شکنی تبعیت کرده و بازار جذاب دیگری در استان کرمان را به خود اختصاص می‌دهد. از سوی دیگر ذات وجود خرید تضمینی و ذهنیت مثبت تصمیم‌سازان اقتصادی در خصوص قیمت تضمینی در بورس کالا؛ گویی فرش قرمز این معاملات را برای خرما نیز از هم‌اکنون تدارک دیده است.

این ادعا را از این مسیر هم می‌توان رهگیری کرد یعنی در معاملات پسته الزام قانونی و یا حتی حمایت‌های دولتی چندانی در مسیر رونق معاملات پسته در بورس کالا مشاهده نشد و تنها عزم عرضه‌کنندگان و برخی از صاحب‌نظران محلی بود که معاملات پسته در بورس کالا را به شکل امروزی ترسیم کرد آن هم در شرایطی که تشکیل صندوق کالایی پسته نیز گویی در مراحل پایانی خود قرار دارد. این وضعیت در کل نشان می‌دهد که باید به استان کرمان در مسیر توسعه معاملات رسمی محصولات کشاورزی با نگاهی جدید نگریست و این منطقه را به عنوان یکی از پیش‌قراولان توسعه معاملات در بستر مدرن آن مورد توجه قرار داد. این واقعیت نیز خود نیاز به موشکافی بیشتری دارد زیرا جایگاه استان کرمان در مقایسه با استان‌هایی همچون خوزستان ، فارس و یا استان‌های شمالی در بخش کشاورزی چندان هم برجسته نیست و البته دلیل آن را باید اغلب در آب و خاک مناسب جستجو کرد.

در زمانی که یک تولید با تهدیدات بیشتری رو به رو می‌شود میل به مدیریت ریسک و گذار از تهدیدها و ایجاد فرصت‌های جدید ، بیشتر از سایر بخش‌ها اهمیت پیدا می‌کند. این شرایط را می‌توان ساده‌ترین دلیل توجه استان کرمان به بورس کالا دانست که البته رویکردی کاملاً درست است. ذات پوشش حداکثری ریسک ، سهولت فعالیت‌های تجاری ، امکان‌پذیری پوشش ریسک به کمک ایجاد صندوق‌های کالایی در کنار منافع حداکثری و کاهش واسطه‌گری و تقلیل هزینه‌های مبادله همگی مواردی است که با حضور کشاورزان در بورس کالا در دسترس خواهد بود.با توجه به این موارد اگر بتوان استان‌هایی همچون خوزستان را قطب کشاورزی به لحاظ بالابودن حجم تولید به شمار آورد؛ استان‌هایی همچون کرمان و سپس سمنان را هم می‌توان قطب مدرن‌شدن بازارهای محصولات کشاورزی با استفاده حداکثری از توانمندی‌های موجود لحاظ کرد.حال در این شرایط دو گروه عمده از فعالان بازار در بورس کالا حضور دارند که هر کدام خواسته‌های متفاوتی را مطرح کرده و دغدغه‌های مختلفی دارند.همین تضارب اهداف ، خود نشان می‌دهد که بورس کالا در حوزه‌های گوناگون بخش کشاورزی در بازار داخلی موفق عمل کرده اگرچه هنوز هم بار بسیار سنگینی را بر دوش داشته و راه طول و درازی نیز در پیش دارد.

این خرما ، آن خرما نیست!

سابقه معاملات خرما در بورس کالا تجربیات چندان جذابی را نشان نمی‌دهد و حجم معاملات خرما به وضوح در سطوحی حداقلی قرار داشته ، بنابراین با تکیه بر این تجربه می‌توان گفت که خوش‌بینی‌های ذکر شده در خصوص معاملات خرما بیش از حد معمول بوده است. در پاسخ باید گفت که جنس معاملات پیشین با جنس داد و ستد در بورس کالا با رویکرد قیمت تضمینی کاملا متفاوت است یعنی مقایسه شرایط پیشین با وضعیت پیش رو مصداقی از قیاس مع الفارق ( مقایسه با وجود تفاوت ) محسوب می‌شود. به صورت دقیق‌تر می توان گفت : در گذشته معاملات خرما به صورت اختیاری و بر پایه جذابیت‌های ذاتی بورس کالا بود ولی از این پس رویکرد قیمت تضمینی در نظر گرفته می شود یعنی هر عرضه‌ای که به بورس کالا وارد شود،در نهایت به معامله ختم خواهد شد و به پول نقد تبدیل می‌شود. این وضعیت جذابیت بی حد و حصری را برای عرضه‌های خرما در بورس کالا فراهم می‌سازد بنابراین باید به این شیوه داد و ستد حتی بیش از پسته خوش‌بین بود.

با توجه به تمامی این موارد در کنار ظرفیت‌های صادراتی و تجربیات معاملات محصولات کشاورزی در بورس کالا و همچنین نیاز به مدیریت بیشتر در این بازار در کنار مشکلات واقعی بخش آب شاید برای بهبود بازار خرما و حمایت از بخش کشاورزی بهترین راه و ساده‌ترین آن‌ها ورود خرما به بورس کالا با رویکرد قیمت تضمینی باشد که هم هزینه‌های دولت را کاهش داده و هم به حمایت واقعی از بخش کشاورزی منجر خواهد شد اگرچه شفاف‌شدن واقعیت‌های معاملاتی و نوسان قیمت‌های این بازار هم منافع جدیدی را برای بخش‌های مختلف در این حوزه ایجاد می‌کند.

خرما چیست؟

خرما (رطب، میوه نخل یا تمر) میوه ای است که در غرب آسیا و شمال آفریقا بعضاً به عنوان یکی از غذاهای غالب و مرسوم این حوزه های جغرافیایی محسوب می شود که این ویژگی در مقایسه با سایر میوه ها مخصوصاً آن دسته که از مزیت تازه خوری برخوردار هستند یک ویژگی منحصر به فرد و مهم محسوب می شود. اغلب موطن اصلی آن در تاریخ را بین‌النهرین و مخصوصاً جنوب عراق می‌پندارند اگرچه هم‌اکنون به مصر و شمال آفریقا هم گسترش یافته است. توسعه جغرافیایی کشت خرما هم‌اکنون پا را از شمال آفریقا فراتر گذارده و پس از حضور در اسپانیا به مکزیک، کالیفرنیا و آمریکای جنوبی هم سرایت کرده است.این گسترده جغرافیایی محیط کشت ، خود نشان‌دهنده ویژگی‌های مهم کشت این محصول است زیرا با کم آبی سازگاری نسبی دارد.

مهمترین کشورهای تولیدکننده خرما در جهان به ترتیب مصر ، ایران ، عربستان سعودی و عراق هستند. پس از آن پاکستان و امارات متحده عربی در رتبه‌های بعدی قرار دارند. در صادرات خرما نیز برترین جایگاه از آن عربستان با در اختیار داشتن 8.8 درصد از بازارهای جهانی  است ، ایران با  7.7 درصد ، عراق با 7.3 درصد و سپس مصر با 3 درصد در رتبه‌های بعدی قرار دارند.




رقابت خرمای ایرانی ،سعودی و مصری در صادرات

مصر در تولید و کشت خرما، به عنوان کشور پیشرو در جهان شناخته شده است. به گزارش worldatlas ؛ هر ساله، این کشور حدود یک میلیون و 84 هزار و 529 تن خرما تولید می کند. این میزان کمی بیش از 17 درصد از تولید جهانی خرما و تنها 3 درصد، از صادرات جهان است. مصر از سال 1993 تاکنون بیش از 100 درصد کشت خرما را افزایش داده و در حال حاضر حدود 15 میلیون و 582 هزار درخت نخل دارد ، به طوری که تنها بیش از نیمی ( 53 درصد) از خرمای آن به مراکش صادر می شود و پس از آن اندونزی (24 درصد) و مالزی (15 درصد) قرار دارند. در عین حال ارزش کل صادرات خرما حدود 41,8 میلیون دلار است.

پس از مصر، ایران با تولید سالانه 947 هزار و 809 تن قرار دارد ، اما با وجود میزان بالای تولید، تقریبا 7,7 درصد کل صادرات جهان را تشکیل می دهد  و صادرات خرمای ایران عمدتا به کشورهای آسیایی صورت می گیرد. به طوری که بزرگترین وارد کنندگان هند (16 درصد) و مالزی (11 درصد) هستند و به دنبال آن روسیه با وارد کردن 9.9 درصد خرمای ایران در این فهرست جای دارد. در اهمیت خرمای ایرانی همین بس که  محمد شریعتمداری وزیر صنعت اخیرا اعلام کرده : تلاش و پیگیری‌های مجدانه و مستمر این وزارتخانه به منظور ثبت جهانی محصولات استراتژیک ایران به ثمر نشست و 10 محصول صادراتی ایران شامل: زعفران خراسان، عسل سبلان، خرمای ربی سیستان و بلوچستان، خرمای استعمران خوزستان، خرمای کبکاب دشتستان و تنگستان، خرمای پیارم حاجی‌آباد هرمزگان، خرمای زاهدی طلایی دشتستان، نارنگی سیاهو، زرشک جنوب خراسان و عناب بیرجند براساس توافقنامه لیسبون ( تصویب شده در سال 1383 درمجلس شورای اسلامی) در سازمان جهانی مالکیت فکری (WIPO) به ثبت جهانی رسید.

سومین تولیدکننده بزرگ خرما، عربستان سعودی است. این کشور شرایط مناسب برای رشد و کشت خرما را دارد و تولید سالانه آن 836 هزارو 983 تن است. تقریبا 388000 جریب (حدود 157018هکتار) در سراسر کشور به درخت خرما و تولید این میوه اختصاص دارد. این کشور حدود 8,8 درصد از خرمای جهان را که حدود 94.3 میلیون دلار ارزش دارد، صادر می کند. به طوری که وارد کنندگان اصلی اردن (19 درصد)، یمن (17 درصد) و کویت (15درصد) هستند.

در ادامه، عراق با تولید سالانه 675 هزارو 440 تن در جایگاه چهارم قرار دارد و دارای 7,3 درصد صادرات جهانی خرما است.تولید سالانه عراق، در زمان رژیم صدام حتی تا 420 هزار تن نیز کاهش یافت. پس از آن با سرمایه گذاری مجدد، به آرامی افزایش در صنعت و تولید روی داد. به طوری که در سال 2014،این کشور 77,5میلیون دلار خرما را صادر کرد و 79 درصد از آن به هند و درصدی به مصر (8,5 درصد) و مراکش (3.7 درصد) صادر شد.