در هفته گذشته در خصوص شاخص های بازار سرمایه مطالبی عنوان شد. در این هفته در خصوص ارکان بازار سرمایه، کارکردها و نحوه ارتباط آن ها با سایر ارکان مطالبی مطرح می شود.

به گزارش پایگاه خبری سرمایه گذاری آنلاین، در ششمین دوشنبه بورسی به معرفی اجمالی ارکان بازار سرمایه می پردازیم.

شورای عالی بورس، سازمان بورس و اوراق بهادار، شرکت بورس اوراق بهادار تهران، فرابورس، بورس کالا، بورس انرژی، شرکت مدیریت فناوری بورس تهران، شرکت سپرده ‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه، کانون کارگزاران بورس و اوراق بهادار و کانون نهادهای سرمایه گذاری ارکان بورس در ایران را شکل می دهند.

شورای عالی بورس و اوراق بهادار، عالی‌ترین رکن بازار اوراق بهادار ایران است که تصویب سیاست‌های کلان این بازار را بر عهده دارد. طبق قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران (1 آذر 1384)، این شورا در راستای حمایت از حقوق سرمایه‌گذاران و با هدف سامان‌ دهی، حفظ و توسعه بازار شفاف، منصفانه و کارای اوراق بهادار، نظارت بر حسن اجرای قوانین را برعهده دارد. رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار دبیر و سخنگوی رسمی شورای عالی بورس و اوراق بهادار است.

سازمان بورس و اوراق بهادار، بر اساس تعریف قانون بازار اوراق بهادار، مؤسسه عمومی غیردولتی است که دارای شخصیت حقوقی و مالی مستقل بوده و از محل کارمزدهای دریافتی و سهمی از حق پذیرش شرکت ‌ها در بورس‌ ها و سایر درآمدها اداره می شود.

شرکت بورس اوراق بهادار تهران، در بهمن ماه سال 1346 بر پایه قانون مصوب اردیبهشت ماه 1345 تأسیس شد. مأموریت اصلی این شرکت، ایجاد بازاری منصفانه، کارآ و شفاف با ابزارهای متنوع و دسترسی آسان به ‌منظور ایجاد ارزش افزوده برای ذی ‌نفعان است. بر پایه قانون بازار اوراق بهادار مصوب سال 1384، بورس اوراق بهادار تهران نیز از سازمان عمومی غیرانتفاعی به شرکت سهامی عام انتفاعی تبدیل شد و عملیات اجرایی را بر عهده گرفت. تشکیل، سازمان‌ دهی و ادارۀ بورس اوراق بهادار؛ پذیرش اوراق بهادار؛ وضع و اجرای ضوابط حرفه ‌ای و انضباطی برای اعضا، تعیین وظایف و مسئولیت‌ های اعضا و نظارت بر فعالیت آنها؛ نظارت بر حسن انجام معاملات اوراق بهادار پذیرفته شده؛ تهیه، جمع ‌آوری، پردازش و انتشار اطلاعات و نظارت بر فعالیت ناشران اوراق بهادار پذیرفته شده، از مهم ‌ترین وظایف مربوط به آن است.

شرکت فرابورس ایران، بر اساس بند 8 از ماده یک قانون بازار اوراق بهادار، بازار خارج از بورس، بازاری در قالب شبکۀ ارتباط الکترونیک یا غیرالکترونیک برای معاملات اوراق بهادار بر پایه مذاکره عنوان شده است. طبق ماده 4 قانون بازار اوراق بهادار، صدور، تعلیق و لغو فعالیت‌ های بازارهای خارج از بورس بر عهده شورای عالی بورس نهاده شده و در ماده 28 این قانون نیز تأسیس بازارهای خارج از بورس همانند تأسیس بورس‌ ها و نهادهای مالی، منوط به ثبت نزد سازمان بورس و اوراق بهادار است و فعالیت آن ‌ها تحت نظارت سازمان انجام می شود. با هدف ایفای نقش بازار خارج از بورس، شرکت فرابورس ایران در تاریخ 22 آبان1387 به ثبت رسید و در مهرماه 1388 به طور رسمی فعالیت خود را آغاز کرد.

شرکت بورس کالای ایران، با تصویب بند (ج) ماده (95) قانون برنامه سوم و بند (الف) قانون برنامه چهارم، شورای عالی بورس موظف به تشکیل و گسترش بورس‌ های کالایی در ایران شد. بورس کالای ایران، بازاری است که در آن خرید و فروش کالاهای معین صورت می ‌گیرد و به طور منظم و دائم فعال است. در بورس کالا معمولاً مواد خام و مواد اولیه مورد معامله قرار می‌ گیرد. هر بازار کالایی زیر مجموعه بورس کالا را با نام همان کالایی که مورد معامله قرار می ‌گیرد نام گذاری می‌ کنند.

شرکت بورس انرژی ایران، در پی درخواست ‌های جداگانه ای که برای راه ‌اندازی بورس نفت و برق در شورای عالی بورس و اوراق بهادار ایران مطرح شد سرانجام در جلسه 30 خرداد1390 با تجمیع این درخواست ها به راه ‌اندازی بورس انرژی رأی داد. بر این اساس، بورس انرژی به ‌عنوان چهارمین بورس کشور جهت عرضه محصولات نفت و مشتقات نفتی، برق، گاز طبیعی، زغال سنگ، حق آلودگی و سایر حامل ‌های انرژی شکل گرفت. متعاقب صدور مجوز فعالیت بورس انرژی و برای تعیین گروه‌ های سهامداری این بورس، سازمان بورس و اوراق بهادار، فراخوانی را در تاریخ پنجم تیر1390 جهت مشارکت نهادهای مالی و فعالان صنعت نفت، گاز و فرآورده ‌های نفتی و برق منتشر کرد. نخستین معاملات این بورس روی کالاهای برق، قطران و زغال سنگ در تاریخ 19 اسفند 1391 رقم خورد.

شرکت سپرده ‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه (CSDI) ، به موجب ماده 1 و ماده 55 قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران مصوب آذرماه 1384، جهت انجام امور پس از معاملات بازارهای بورس یا خارج از بورس در تاریخ دی ماه 1384 تشکیل شد. پس از معاملات بازارهای مالی، وظیفه این شرکت شامل سپرده گذاری و ثبت، نگهداری و انتقال اوراق بهادار و پایاپای و تسویه معاملات انجام شده است. شرکت سپرده گذاری دارای یک سیستم الکترونیکی است که بر اساس آن مالکیت اوراق بهادار، بدون نیاز به مبادله فیزیکی گواهی سهام یا هر سند کاغذی دیگر، همزمان با انتقال اوراق از یک حساب به حساب دیگر تغییر می‌ کند. از این رو عملکرد آن بسیار شبیه عملکرد بانک است.

سیستم سپرده‌ گذاری به‌ عنوان یک نهاد امین، وظیفه نگهداری و نقل ‌ و انتقال اوراق بهادار سرمایه ‌گذاران را بر عهده دارد. این اوراق به نام سرمایه ‌گذاران در

سیستم ثبت می‌ شود و همه حقوق و عواید اوراق از جمله سود تقسیم شده، سهام جایزه، حق تقدم ‌های خرید و حق رأی همچنان در اختیار مالکان اصلی اوراق بهادار قرار دارد.

شرکت مدیریت فناوری بورس تهران، به‌ عنوان یکی از شرکت ‌های زیر ساخت برای ارائه‌ خدمات به چرخه‌ کامل «معاملات الکترونیکی» ابزارهای مالی به ارکان بازار سرمایه، تحت نظارت مستقیم سازمان بورس و اوراق بهادار فعالیت می ‌کند. مدیریت سیستم معاملات، محاسبه شاخص‌ های مختلف بازار و انتشار لحظه‌ ای اطلاعات مربوط به معاملات ازجمله وظایف مهم این شرکت است.

شرکت رایان بورس، وابسته به سازمان بورس و اوراق بهادار متولی سیستم موسوم به کدال (CODAL) با هدف ارائه راهکارهای نوین فناوری اطلاعات و نگهداری و توسعه سامانه ‌های اطلاعاتی بازار سرمایه تأسیس شده است. طبق ماده 2 قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران (مصوب آذرماه 1384)، سازمان بورس و اوراق بهادار در راستای حمایت از حقوق سرمایه گذاران و با هدف ساماندهی، حفظ و توسعه بازار شفاف، منصفانه و کارای اوراق بهادار و به منظور نظارت بر حسن اجرای قانون و بر اساس ماده 7 همان قانون، اتخاذ تدابیر لازم جهت پیشگیری از وقوع تخلفات در بازار اوراق بهادار و نیز نظارت بر افشای اطلاعات بااهمیت توسط شرکت های ثبت شده نزد سازمان بر عهده هیات مدیره این سازمان است. در این خصوص سامانه یکپارچه گردآوری، نظارت و انتشار الکترونیکی اطلاعات به نشانی www.codal.ir به منظور مکانیزه کردن جمع آوری، بررسی و انتشار اطلاعات مالی شرکت های ثبت شده نزد سازمان و سایر اشخاصی که طبق قانون بازار اوراق بهادار ملزم به گزارش اطلاعات خود هستند، طراحی شده است.

کانون نهادهای سرمایه‌گذاری ایران، تشکلی خودانتظام به شکل غیردولتی، غیرتجاری، غیرانتفاعی، غیرسیاسی و دارای شخصیت حقوقی و استقلال مالی است که در اجرای ماده 53 قانون بـازار اوراق بهـادار و بر اسـاس «دستورالعمل تشکیل و ثبت کانون های فعال در بازار اوراق بهادار» برای مدت نامحـدود تشـکیل شد و از مصادیق کانون‌ های تعریف شده در بند 5 ماده یک قانون بازار اوراق بهادار محسـوب می‌شود. هدف از تأسیس این نهاد، ارتقای کارایی و تعمیق بازار اوراق بهادار، توسعۀ همکاری هـای حرفه ای بـین اعضا و تنظیم روابط بین اعضای کانون است.

در پایان، کانون کارگزاران بورس و اوراق بهادار، در اجرای بند 5 ماده 1 و ماده 53 قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران مصوب آذرماه 1384 و پس از تصویب «دستورالعمل تشکیل و ثبت کانون‌ های فعال در بازار اوراق بهادار» توسط هیأت ‌مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار، «اساسنامه کانون کارگزاران بورس و اوراق بهادار» در تاریخ 20 اسفند 1385 به ‌عنوان یک مؤسسه غیر دولتی، غیر تجاری و غیرانتفاعی به تصویب هیأت‌ مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار رسید. این نهاد در مهرماه 1386 فعالیت خود را به ‌عنوان یک تشکل خود انتظام در راستای اجرای وظایف قانونی به طور رسمی آغاز کرد.

خاطرنشان می شود؛ دوشنبه هفته آینده در ادامه مطلب فوق به بررسی جایگاه سایر نهادهای مالی از جمله شرکت مدیریت دارایی مرکزی بازار سرمایه، شرکت های تأمین سرمایه، کارگزاری ها و دیگر نهادهای مرتبط با بازار سرمایه پرداخته می شود.