ایران با مرزهای بسیار طولانی خود با هشت کشور مرزهای زمینی مشترک داشته و با هفت کشور دیگر به واسطه مرزهای دریایی همسایه محسوب می­شود. پنج کشور افغانستان، ترکمنستان، قزاقستان، آذربایجان و ارمنستان کشورهای محصور در خشکی هستند که می­توانند به واسطه ایران امکان دسترسی به آب­های آزاد را پیدا کنند.

تمامی یا بخش­های مهمی از اغلب کشورهای همسایه برای قرن­ها جزئی از امپراتوری ایران قدیم بوده و لذا اشتراکات فرهنگی و زبانی زیادی وجود دارد. نام پنج کشور همسایه پاکستان، ارمنستان، ترکمنستان، افغانستان و آذربایجان از زبان فارسی گرفته شده و عراق را نیز بعضی دگرگون ‌شده ایراک فارسی دانسته‌اند.

بر پایه آخرین داده­ های سازمان­های بین­ المللی (2014 یا 2013 میلادی)، ایران و پانزده همسایه خود (که از این به بعد منطقه هم نامیده خواهند شد) روی هم رفته 650 میلیون نفر از جمعیت جهان (8.9 درصد) را در خود جای داده و با 7.2 درصد از تولید ناخالص داخلی جهان، 11 درصد از صادرات بین­المللی را انجام می­دهند. پاکستان پرجمعیت­ترین کشور با 185 میلیون نفر و بحرین کم­ جمعیت­ترین کشور با 1.36 میلیون نفر در سطح منطقه محسوب می­ گردند. از کل صادرات 2100 میلیارد دلاری این 16 کشور، دو-سوم آن را نفت/گاز (63 درصد) و مواد اولیه (3 درصد) تشکیل می­دهد. مواد صنعتی فرآوری شده که معمولاً نهایی نیست با 14 درصد از کل و کالاهای سرمایه­ای و مصرفی (با یکدیگر 8 درصد) دیگر اقلام مهم را شامل می­شوند. به عبارت دیگر کمتر از 20 درصد از کل صادرات منطقه را کالاهای صنعتی تشکیل می­دهد. برای درک بهتر ارزش 2100 میلیارد دلاری صادرات منطقه، می­توان آن را با صادرات سه صادرکننده اول جهان یعنی چین، آمریکا و آلمان با به ترتیب 2300، 1600 و 1500 میلیارد دلار صادرات در سال 2014 میلادی مقایسه کرد. بیش از 70 درصد واردات 1300 میلیارد دلاری ایران و کشورهای همسایه شامل مواد صنعتی فرآوری شده (32 درصد)، کالاهای سرمایه­ای (23.5 درصد) و کالاهای مصرفی (16 درصد) می­گردد. به جز نفت و گاز، تراز تجاری منطقه با جهان در همه اقلام منفی است که کالاهای سرمایه­ای (منفی 215 میلیارد دلار)، انواع وسایل نقلیه و قطعات (منفی 130 میلیارد دلار)، مواد صنعتی فرآوری شده (منفی 81 میلیارد دلار) و مواد غذایی و کالاهای مصرفی (هر یک منفی 63 میلیارد دلار) را در بر می­گیرد. از 16 اقتصاد منطقه فقط 4 کشور پاکستان، افغانستان، ترکیه و ارمنستان به درآمدهای نفت/گاز اتکاء ندارند.



صادرات ایران در سال 2011 میلادی بالغ بر 130 میلیارد دلار و واردات رسمی آن در حدود 70 میلیارد دلار بوده است (با توجه به شرایط خاص تحریم­ها، داده­های ایران در آخرین سال قبل از تحریم­ها "2011 میلادی" در نظر گرفته می­شود). در این سال 70 درصد صادرات ایران را نفت و گاز، 11.5 درصد را مواد صنعتی فرآوری شده، 4 درصد را مواد اولیه و 2.1 درصد را کالای مصرفی تشکیل داده است. سهم کالاهای سرمایه­ای از کل صادرات کمتر از 0.6 درصد می­باشد که کمتر از یک-پنجم منطقه می­باشد. ایران با صادرات 91 میلیارد دلار نفت و گاز (کمتر از 7 درصد صادرات 1300 میلیارد دلاری نفت و گاز کل منطقه)، ششمین صادرکننده پس از روسیه، عربستان­سعودی، قطر، امارات­متحده و کویت به شمار می­رود. صادرات 14.7 میلیارد دلاری مواد صنعتی فرآوری شده ایران بیشتر شامل تولیدات پتروشیمی با حداقل ارزش افزوده بوده که در مقایسه با کشورهای روسیه (81 میلیارد دلار)، ترکیه (49 میلیارد دلار)، امارات­متحده (46 میلیارد دلار)، عربستان­سعودی (40 میلیارد دلار) و قزاقستان (18 میلیارد دلار) بسیار پایین است. در زمینه محصولات کشاورزی، نکته مهم سهم بسیار بالای مواد خام از کل صادرات مواد غذایی (با ارزش افزوده ناچیز) ایران است، به صورتی که به رغم سهم 42 درصدی مواد غذایی خام از کل صادرات مواد غذایی منطقه، این مقدار برای ایران 70 درصد بوده که از همه کشورهای همسایه بالاتر می­باشد. بطور کلی بیش از 90 درصد حجم صادرات ایران بر روی مواد خام و اولیه و کالاهای صنعتی با عمق فرآوری پایین که از رانت مواد اولیه یا انرژی ارزان برخوردار هستند، استوار شده است. لذا ضمن آن که حجم صادرات کالاهای صنعتی و مبتنی بر فنآوری بالای ایران در سطح منطقه و جهان اصلاً به حساب نمی­آید، حتی قبل از تحریم­ها نیز در زمینه صادرات نفت/گاز و مشتقات و محصولات آن، ایران نیروی چندان موثری به شمار نمی­رفت. به استثنای نفت و مواد خام صنعتی، در کلیه اقلام اصلی، تراز تجاری ایران منفی است.