سیستم‌های معاملات الگوریتمی توانایی وارد کردن حجم بزرگی از سفارش‌ها را در یک یا چند بازار در مدت زمان کوتاهی دارند و در حال حاضر بخش قابل‌توجهی از معاملات در بورس‌های اوراق بهادار معتبر نیز از طریق الگوریتم‌ها انجام می‌شود.

به گزارش پایگاه خبری سرمایه گذاری آنلاین،در معاملات الگوریتمی، رایانه‌ها به منظور ارائه سفارش بدون مداخله انسان به‌صورت مستقیم با سامانه‌های معاملاتی ارتباط برقرار می‌کنند. رایانه‌ها اطلاعات بازار را با سرعت بالایی، بر مبنای یک الگوریتم مشخص، مشاهده و بررسی می‌کنند و اغلب در کسری از ‌ثانیه سفارش‌های معاملاتی را ارسال می‌کنند.

معاملات الگوریتمی می‌تواند دارای مزایایی از قبیل افزایش نقدشوندگی، مدیریت جریان سفارش‌های بزرگ با کمترین اثر بر بازار و کاهش نوسانات کوتاه‌مدت باشد. از آنجا که استراتژی‌های معاملات الگوریتمی در بورس‌های اوراق بهادار گسترده‌تر شده‌اند، احتمال تاثیرگذاری منفی این استراتژی‌ها بر بازار و ثبات شرکت‌ها نیز افزایش یافته است. از طرفی دیگر، نبود نظارت صحیح بر معاملات الگوریتمی می‌تواند ریسک‌های زیادی را به بازار وارد کند و مقدمات سقوط بازارهای مالی را فراهم کند. به همین دلیل، نهادهای ناظر و بورس‌های اوراق بهادار، الزاماتی را برای شرکت‌های فعال در معاملات الگوریتمی اتخاذ کرده‌اند تا از هرگونه سوءاستفاده و دستکاری بازار جلوگیری کنند.براساس الزامات نهادهای ناظر کشورها، شرکت‌های فعال در معاملات الگوریتمی باید رویه‌ها و سازوکارهای مناسبی را برای نظارت بر سیستم‌های معاملات الگوریتمی اتخاذ کنند تا از ورود سفارش‌های غیرمنطقی به سامانه معاملات و اجرای آنها جلوگیری کنند. همچنین نهادهای ناظر به منظور تسلط بهتر بر جریان ثبت سفارش و ردگیری موقعیت‌های معاملاتی، الزاماتی را بر الگوریتم‌ها و استراتژی‌های مورد استفاده‌ شرکت‌ها وضع کرده‌اند. به این منظور شرکت‌ها باید برای بازبینی و آزمودن هر یک از الگوریتم‌های معاملاتی مورد استفاده‌ خود و همچنین توسعه، به‌کارگیری و نظارت بعد از اجرای استراتژی‌های معاملاتی، دارای سیاست‌ها و رویه‌های مناسب باشند. همچنین شرکت‌های فعال در معاملات الگوریتمی باید برای تایید الگوریتم‌های مورد استفاده‌ خود، مجوز لازم را از بورس اوراق بهادار دریافت کنند.

بورس‌های اوراق بهادار نیز به‌منظور حصول اطمینان از حفظ منظم معاملات و یکپارچگی بازار، باید دارای سیستم مناسبی برای شناسایی الگوریتم‌های ناکارآمد و نادرست بوده و در صورت لزوم اقداماتی را در این راستا انجام دهند. همچنین نهادهای ناظر یا بورس‌های اوراق بهادار می‌توانند جزئیات استراتژی‌های معاملاتی را که توسط الگوریتم‌ها استفاده می‌شود برای اهداف نظارتی و تحقیقاتی پیگیری کنند. از این رو مدیریت تحقیق و توسعه بورس تهران در گزارشی به قلم کامران سلمانی‌قرائی به بررسی الزامات نظارت بر معاملات الگوریتمی در برخی از بورس‌های اوراق بهادار همچون آمریکا، هند، استرالیا، کانادا و کشورهای عضو اتحادیه اروپا، پرداخته است.

الزامات نظارتی برای شرکت‌های فعال در معاملات الگوریتمی در اتحادیه اروپا  
در حال حاضر بخش قابل‌توجهی از جریان ثبت سفارش‌ها در بازارهای اوراق بهادار توسط الگوریتم‌ها مدیریت می‌شود و این به آن علت است که الگوریتم‌ها به سرمایه‌گذاران اجازه می‌دهند تصمیمات خرید و فروش کارآمدتری را اتخاذ کنند. علاوه بر این الگوریتم‌ها می‌توانند سفارش‌ها را به مراتب موثرتر و با اثر بازار کمتر اجرا کنند که این امر به‌ویژه در ساختار بازارهای اروپا و آمریکا بسیار مهم است. اما الگوریتم‌ها نیز دارای نقاط ضعف هستند و حتی در برخی از برهه‌های زمانی منجر به سقوط بازارهای مالی شده‌اند که این امر قانون‌گذاران بازارهای مالی را بر آن داشته است تا در رابطه با اصلاح نقاط ضعف مشاهده شده طی بحران‌های مالی اخیر و نحوه ایجاد تعادل بین امکان بازدهی بازار و حمایت از یکپارچگی بازار، سخت تلاش کرده و اقدام به تصویب قوانین جدید کنند.

کمیته امور اقتصادی و پولی اروپا طی گزارشی، مجموعه‌ای از دستورالعمل‌ها را برای معاملات الگوریتمی ارائه کرده است. این کمیته اتخاذ برخی اقدامات مهم را برای بازارهای اروپا پیشنهاد کرده است که از جمله مهم‌ترین‌ این اقدامات می‌توان به قوی‌تر کردن زیرساخت‌های مربوط به تمام سیستم‌های معاملاتی به منظور مدیریت حجم قابل‌توجهی از سفارش‌ها اشاره کرد. علاوه بر این کمیته امور اقتصادی و پولی، ریزساختارهای بازار را نیز مورد بحث و بررسی قرار داده و خواستار تحقیقات بیشتر در مورد هزینه‌ها و مزایای معاملات الگوریتمی شده است.

کمیته قانون‌گذاران اوراق بهادار اروپا نیز در زمینه توسعه معاملات الگوریتمی و اثرات آنها بر ساختار و همچنین کارآیی بازارها در اتحادیه اروپا، بررسی‌هایی انجام داده است. نتایج این بررسی حاکی از آن است که معامله‌گران الگوریتمی نقش مهمی در عرضه نقدینگی به بازارها بازی می‌کنند. با این حال، برخی نگرانی‌ها نسبت به معاملات الگوریتمی و ایجاد ریسک‌های معین از جمله افزایش سوءاستفاده از بازار به دلیل گسترده بودن محیط کار، خروج ناگهانی نقدینگی و عدم همبستگی قیمت با اصول بازار (اگر استراتژی‌های معاملاتی تنها روی سودهای کوتاه‌مدت تمرکز داشته باشند) وجود دارد. در اروپا، تکامل و رشد معاملات به ویژه معاملات الگوریتمی و همچنین فشارهای سیاسی و رسانه‌ها منجر به توسعه یک قانون جدید تحت عنوان دستورالعمل بازارهای ابزارهای مالی (MiFID II) شده که با قانون بازارهای ابزارهای مالی (MiFIR) و قانون سوءاستفاده از بازار (MAR) همراه است. دستورالعمل MiFID II و قانون سوءاستفاده از بازار (MAR) به بررسی تعهدات، الزامات و مسوولیت‌های شرکت‌‎های فعال در معاملات الگوریتمی می‌پردازد. قوانین جدید وضع شده به دنبال محدود یا ممنوع کردن معاملات الگوریتمی یا معاملات پربسامد نیست. در واقع دستورالعمل MiFID II، اهمیت حفظ و ارتقای معاملات الگوریتمی و معاملات پربسامد را بیان می‌کند به‌طوری‌که این معاملات باعث بهبود نقدشوندگی، کاهش شکاف قیمت خرید و فروش و کاهش نوسانات کوتاه‌مدت می‌شوند. به‌طور خلاصه، این معاملات منجر به بهتر شدن اجرای سفارش برای مشتریان به ویژه مشتریان خرد می‌شود.

هدف کمیسیون اروپا از تغییر قوانین و انتشار دستورالعمل MiFID II و سایر قوانین مربوطه، جلوگیری از روش‌های دستکاری بازار است که توسط فعالان بازار در گذشته انجام می‌شد. از دیگر اهداف تغییر قوانین می‌توان به کاهش ریسک ناهنجاری‌های بازار ناشی از معاملات الگوریتمی و به‌ویژه معاملات پربسامد اشاره کرد که در این راستا برای شرکت‌هایی که در معاملات الگوریتمی یا معاملات پربسامد فعالیت می‌کنند، الزامات بیشتری وضع شده است که در این خصوص می‌توان به الزامات مدیریتی و سازمانی، الزامات انعطاف‌پذیری سیستم‌های معاملاتی و الگوریتمی، الزامات دسترسی الکترونیکی مستقیم به بازار و الزامات بازارگردانی اشاره کرد.

الزامات نظارت بر معاملات الگوریتمی در ایالات متحده آمریکا
از آنجا که استراتژی‌های معاملات الگوریتمی از جمله استراتژی‌های معاملات پربسامد در بازارهای اوراق بهادار آمریکا گسترده‌تر شده‌اند، احتمال تأثیرگذاری منفی این استراتژی‌ها بر بازار و ثبات شرکت‌ها نیز افزایش یافته است. شرکت‌های عضو نهاد تنظیم مقررات صنعت مالی (FINRA) که در معاملات الگوریتمی فعالیت می‌کنند مشمول قوانین کمیسیون بورس و اوراق بهادار (SEC) و قوانین نهاد تنظیم مقررات صنعت مالی قرار دارند که حاکم بر فعالیت‌های معاملاتی آنها است. از جمله قوانین حاکم بر فعالیت شرکت‌های عضو نهاد تنظیم مقررات صنعت مالی، قوانین مربوط به نظارت بر معاملات الگوریتمی است. از جمله قوانین کلی نظارت که برای تمام شرکت‌های عضو نهاد تنظیم مقررات صنعت مالی به‌ویژه شرکت‌های فعال در معاملات الگوریتمی وجود دارند می‌توان به سیستم‌های نظارتی اشاره کرد. هر یک از اعضا باید دارای سیستمی برای نظارت بر فعالیت‌های اشخاص وابسته باشند که هدف از طراحی این سیستم، انطباق اعضا با قوانین و مقررات اوراق بهادار و قوانین اجرایی نهاد تنظیم مقررات صنعت مالی است. مسوولیت نهایی برای نظارت مناسب به عهده اعضا است. از دیگر قوانین نظارت می‌توان به بازرسی‌های داخلی اشاره کرد. هر یک از اعضای نهاد تنظیم مقررات صنعت مالی باید فعالیت‌هایی را که در آن درگیر است حداقل به‌طور سالانه مورد بازبینی قرار دهد. هدف از انجام بازبینی، کمک به اعضا برای ردگیری و جلوگیری از تخلفات و همچنین انطباق با قوانین و مقررات اوراق بهادار و قوانین اجرایی نهاد تنظیم مقررات صنعت مالی است. اعضا باید دارای فرآیندی برای بازبینی تراکنش‌های اوراق بهادار باشند که این فرآیند برای شناسایی معاملاتی که می‌تواند تخلف از قوانین بورس باشد تخصیص داده می‌شود. شرکت‌های عضو نهاد تنظیم مقررات صنعت مالی باید دارای سیاست‌ها و رویه‌های مناسب برای بازبینی و آزمون هر یک از الگوریتم‌های معاملاتی مورد استفاده‌ خود و همچنین توسعه، به‌کارگیری و نظارت بعد از اجرای استراتژی‌های معاملاتی باشند. یک برنامه نظارت و کنترل منطقی ممکن است قادر به پیش‌بینی هرگونه مشکل احتمالی نبوده یا از عواقب نامطلوب جلوگیری نکند. با این حال، برخی از روش‌ها و شیوه‌های نظارت و کنترل مؤثر وجود دارند که شرکت‌های عضو می‌توانند برای کاهش اثر مشکلات آتی از آن استفاده کنند. این شیوه‌ها و روش‌ها توسط نهاد تنظیم مقررات صنعت مالی در قالب گزارشی تحت عنوان «رهنمودهای نهاد تنظیم مقررات صنعت مالی در رابطه با شیوه‌های کنترل و نظارت موثر بر شرکت‌های فعال در استراتژی‌های معاملات الگوریتمی» به کمیسیون بورس و اوراق بهادار آمریکا ارائه شده‌اند که بر 5 حوزه ارزیابی ریسک کلی معاملات الگوریتمی و پاسخگویی مناسب به آن، توسعه و اجرای نرم‌افزار و کد برنامه‌نویسی، آزمون نرم‌افزار و اعتبارسنجی سیستم، توسعه‌ سیستم‌های معاملاتی و دپارتمان انطباق تمرکز دارند.

الزامات نظارت بر معاملات الگوریتمی در بورس‌های  هند
از آنجا که حجم بزرگی از معاملات اوراق بهادار در بورس‌های هند از طریق معاملات الگوریتمی انجام می‌شود، بورس ملی اوراق بهادار هند و هیأت بورس و اوراق بهادار هند به منظور ایجاد بستری مناسب برای انجام معاملات الگوریتمی و معاملات پربسامد، مجموعه قوانین و دستور‌العمل‌هایی را تدوین کرده‌اند. در این راستا هیأت بورس و اوراق بهادار هند در مارس سال 2012 میلادی، طی بخشنامه‌ای، الزامات جامعی را برای معاملات الگوریتمی در نظر گرفته است که براساس توصیه‌های کمیته مشاوران فنی و کمیته مشاوران بازار ثانویه تدوین شده است. بر این اساس بورس‌های‌ اوراق بهادار هند باید دارای رویه‎ها، ترتیبات و روش‌های هوشمندی برای مدیریت سیستم‌های خود باشند تا قادر به پاسخگویی به کارگزاران بازار سهام در زمان مناسب باشند. همچنین بورس‌های‌ اوراق بهادار به منظور هماهنگی با سرعت معاملات و حجم اطلاعات ناشی از معاملات الگوریتمی، باید به‌طور مداوم بر عملکرد سیستم‌های خود، نظارت و کنترل داشته و در صورت لزوم به ارتقای این سیستم‌ها از جمله ارتقای سیستم‌های نظارتی خود مبادرت ورزند.همچنین به‌منظور حصول اطمینان از حفظ منظم معاملات در بازار، بورس‌‌های اوراق بهادار باید سازوکارهای موثر و مناسبی را ایجاد کنند. علاوه بر این بورس‌‌ها باید به منظور شناسایی و انجام اقدامات لازم برای جلوگیری از هرگونه فعالیت نامناسب (از جمله ورود حجم عظیمی از سفارش‌ها از طریق الگوریتم‌ها)، از سیستم‌های نظارتی استفاده کنند. همچنین در این کشور بورس‌ها باید اطمینان حاصل کنند که تمام سفارش‌های الگوریتمی لزوما از طریق سرور کارگزاران (که در هند واقع هستند) ارسال ‌شوند.به‌منظور حصول اطمینان از حفظ منظم معاملات در بازار و همچنین یکپارچگی بازار، بورس‌های هند باید از یک سیستم مناسب برای شناسایی الگوریتم‌های ناکارآمد استفاده کرده و اقدامات مناسبی را اتخاذ کنند. از جمله اینکه بورس‌ها باید به اعضای معاملاتی اطلاع دهند تا نسبت به حذف هرگونه سفارش وارد شده در سیستم که ناشی از الگوریتم ناکارآمد است اقدام کنند. علاوه بر این، بورس‌ها باید قادر باشند پس از شناسایی الگوریتم ناکارآمد، ایستگاه معاملاتی کارگزاری که آن الگوریتم ناکارآمد را استفاده می‌کند شناسایی کرده و از مجموعه خارج کنند.

بورس‌های اوراق بهادار این کشور برای آن دسته از ایستگاه‌های معاملاتی کارگزاران که غیرفعال شده‌اند، باید به‌صورت دستی و مطابق رویه‌های مدیریت ریسک خود، آنها را به‌طور مجدد فعال کنند و همچنین می‌توانند جزئیات استراتژی‌های معاملاتی را که توسط الگوریتم‌ها استفاده می‌شود برای اهداف نظارتی و تحقیقاتی پیگیری کنند.

الزامات مربوط به معاملات الگوریتمی در بورس  استرالیا
امروزه برخی از معامله‌گران حرفه‌ای بورس اوراق بهادار استرالیا از معاملات الگوریتمی به منظور دستیابی به سود بیشتر، شناسایی فرصت‌های سرمایه‌گذاری و انجام موفق معاملات خود استفاده می‌کنند. معاملات الگوریتمی تحت مجموعه‌ای از قوانین معاملاتی و با نرم‌افزارهای کامپیوتری انجام می‌شوند. این معاملات فرصت برنامه‌ریزی برای رسیدن به اهداف خاص از جمله حداقل شدن هزینه‌های موثر در بازار را فراهم می‌کند. یک معامله الگوریتمی مجموعه‌ای از دستورالعمل‌ها را جهت تکمیل فرآیند معاملات به‌کار می‌گیرد. سیستم معاملات الگوریتمی باید به گونه‌ای طراحی شود که بتواند امنیت خرید و فروش معاملات را نیز بر عهده بگیرد. انجام معاملات مبتنی بر الگوریتم در بورس استرالیا تحت سه هدف افزایش سرعت انجام معاملات، افزایش حجم معاملات روزانه و کاهش متوسط هزینه انجام هر معامله انجام می‌شود. بورس استرالیا اجازه انجام معاملات الگوریتمی را بر روی سهام، وارانت، اوراق مبتنی بر نرخ بهره، اوراق قرضه، اوراق اختیار معامله و... به مشارکت‌کنندگان بازار خود (کارگزاران) داده است. انجام معاملات الگوریتمی می‌تواند توسط کارگزاران یا به‌صورت دسترسی مستقیم توسط سرمایه‌گذاران انجام شود. البته این موضوع نیاز به نظارت دقیق و ایجاد قوانین امنیتی بالا دارد. با توجه به افزایش سطح دسترسی سرمایه‌گذاران و استفاده بیشتر از معاملات الگوریتمی در انجام معاملات، بورس استرالیا به‌دنبال راه‌هایی برای کاهش هزینه انجام معاملات و مباحث مربوط به کنترل و امنیت معاملات است. به منظور بررسی اثر معاملات الگوریتمی بر بازار و هدایت این معاملات به سمت مسیرهای مطلوب، بورس استرالیا در سال 2010 میلادی، گزارشی با نام «معاملات الگوریتمی و فرآیند دسترسی بازار» را منتشر کرد که در آن تلاش شد با توجه به گسترش معاملات الگوریتمی از سال 2006 میلادی، اثر این معاملات بر بازار استرالیا، رشد آتی این معاملات و راه‌های انجام تقاضاهای مشتریان برای این معاملات بررسی شود. براساس نتیجه این گزارش، معاملات الگوریتمی و معاملات پربسامد اثر منفی بر یکپارچگی و کارآیی بازار ندارد.

الزامات مربوط به معاملات الگوریتمی در بازار سرمایه کانادا
انجمن معامله‌گران صنعت سرمایه‌گذاری کانادا و شرکت خدمات قانونی بازار دو نهاد قانونی در کانادا هستند که رهنمودهایی را برای هدایت بازارهای مالی و اطمینان از منصفانه و شفاف بودن این بازارها ارائه می‌کنند. این دو نهاد در سال 2008 میلادی با یکدیگر ادغام و سازمان قانون‌گذاری صنعت سرمایه‌گذاری کانادا شکل گرفت. با این حال دستورالعمل‌های شرکت خدمات قانونی بازار همچنان به قوت خود باقی است. این دو شرکت در سال 2008 میلادی طی رهنمودی با عنوان «نظارت بر معاملات الگوریتمی» و در سال 2009 میلادی طی رهنمودی با عنوان «موارد ویژه در نظارت بر معاملات الگوریتمی» برخی از الزامات نظارت بر معاملات الگوریتمی را تعیین کرده‌اند. سازمان اوراق بهادار کانادا نیز در سال 2008 میلادی، دستورالعملی را با عنوان «معاملات الکترونیکی و دسترسی الکترونیکی مستقیم به بازار» را برای تسهیل در معاملات الکترونیک، معاملات الگوریتمی و نحوه دسترسی مستقیم به آنها تنظیم کرده است. این گزارش بعدها مورد بازنگری قرار گرفت و نسخه نهایی آن در سال 2013 میلادی تکمیل شد. ضمنا در گزارش جدید بر موارد نظارتی رهنمودهای قبل تاکید شده است. سازمان قانون‌گذاری صنعت سرمایه‌گذاری کانادا در مارس سال 2009 میلادی، گزارشی در زمینه الزامات نظارت بر معاملات الگوریتمی منتشر کرد. این سازمان بر این باور است سفارش‌هایی که بدون دخالت مشارکت‌کننده‌ بازار به بازار ارسال می‌شوند (مانند سفارش‌های ارسال شده از طریق سیستم معاملات الگوریتمی)، ریسک‌های زیادی را بر یکپارچگی بازار و موقعیت مالی مشارکت‌کننده‌ بازار تحمیل می‌کند. سیستم‌های معاملات الگوریتمی توانایی وارد کردن حجم زیادی از سفارش‌ها را در یک یا چند بازار در مدت زمان کوتاهی دارند. بنابراین درصورت نقصان در سامانه معاملاتی، سیستم‌های معاملات الگوریتمی می‌توانند در یک بازار منصفانه و منظم اختلال ایجاد کنند.