علی‌رغم رشد قابل توجه ارزش بازار اوراق بدهی طی سال‌های گذشته همچنان عمده تامین‌مالی بدهی محور از طریق تسهیلات انجام شده و با توجه به مانده تسهیلات شبکه بانکی در پایان سال ۱۴۰۲ که در حدود ۷ هزار ۳۳۰ هزار میلیارد تومان برآورد می‌شود کماکان تسهیلات سهم ۸۹ درصدی و انتشار اوراق بدهی سهم ۱۱ درصدی از بازار تامین‌مالی در کشور را به خود اختصاص داده‌اند.

به گزارش سرمایه گذاری آنلاین ،نیما اردبیلی، مدیر تامین‌مالی تامین‌سرمایه کاردان در گفت‌وگویی به توضیح درباره تامین‌مالی پرداخت و گفت: نظام تامین‌مالی از طریق بدهی در ایران بانک محور است و تا سال‌ها نزدیک به کل تامین مالی صورت گرفته از طریق بدهی در اقتصاد، توسط شبکه بانکی انجام شده است. رشد بازار اوراق بدهی از اواخر سال ۱۳۹۸ و بطور عمده از سال ۱۳۹۹ آغاز شد که از دلایل آن می‌توان به کسری بودجه بی‌سابقه دولت در اثر کاهش تاریخی میزان فروش و قیمت نفت و میعانات گازی و از طرف دیگر ایجاد مکانیسم عملیات بازار باز در سیستم بانکی به منظور هدف گذاری نرخ سود بین بانکی و تشویق بانک‌ها به خرید اوراق دولتی اشاره کرد؛ به گونه‌ای که ارزش بازار اوراق بدهی در انتهای سال ۱۳۹۹ با رشد قابل توجه نسبت به سال ۱۳۹۸ به حدود ۳۸۰ هزار میلیارد تومان رسید و در انتهای سال ۱۴۰۲ ارزشی بالغ بر ۹۳۰ هزار میلیارد تومان و رشد ۲.۵ برابری نسبت به انتهای سال ۱۳۹۹ را تجربه کرد. علی‌رغم رشد قابل توجه ارزش بازار اوراق بدهی طی سال‌های گذشته همچنان عمده تامین‌مالی بدهی محور از طریق تسهیلات انجام شده و با توجه به مانده تسهیلات شبکه بانکی در پایان سال ۱۴۰۲ که در حدود ۷ هزار ۳۳۰ هزار میلیارد تومان برآورد می‌شود کماکان تسهیلات سهم ۸۹ درصدی و انتشار اوراق بدهی سهم ۱۱ درصدی از بازار تامین‌مالی در کشور را به خود اختصاص داده‌اند.
* بزرگترین مشتریان بازار اوراق بدهی در سال‌های اخیر چه نهادهایی بودند؟
بازیگر اصلی بازار اوراق بدهی در سال‌های گذشته همواره دولت بوده و در سال‌های ۱۳۹۹ تا ۱۴۰۲ سهمی در بازه ۷۰ تا ۸۰ درصدی را به خود اختصاص داده است. در سال‌های ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ دومین متقاضی بزرگ تامین‌مالی از طریق انتشار اوراق بدهی بخش خصوصی بوده است و سهم بازار خود را از حدود ۶ درصد در انتهای سال ۹۹ به ترتیب به ۱۲ درصد و ۱۴.۵ درصد در سال‌های ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ رسانده است که این موضوع نشان از اقبال بخش خصوصی به تامین مالی از طریق انتشار اوراق بدهی طی سال‌های اخیر دارد.
* دلیل اقبال دولت و بخش خصوصی در سال‌های اخیر نسبت به بازار اوراق بدهی چیست؟
با توجه به تمایل دولت در خصوص تامین غیر تورمی کسر بودجه، انتشار اوراق بدهی، حداقل در کوتاه مدت پایه پولی را تحت تاثیر قرار نداده و منجر به خلق نقدینگی نمی‌شود، به عبارت دیگر انتشار اوراق بدهی در کشور ما رشد تورم را به تاخیر ‌می‌اندازد. همچنین با توجه به تعریف اوراق دولتی به عنوان پشتوانه مورد استفاده در عملیات بازار باز با هدف مدیریت عرضه پول در اقتصاد و سیستم بانکی، انتشار اوراق بدهی بیش از پیش مورد توجه دولت قرار گرفته است. دلیل روی آوردن بخش خصوصی به انتشار اوراق بدهی از چند منظر قابل بررسی است؛ طبق نظریه «اثر تنگ کردن عرصه» افزایش بی‌رویه بدهی دولت و سازمان‌های وابسته به آن به سیستم بانکی در قالب تسهیلات موجب کاهش منابع جهت اعطای تسهیلات به بخش خصوصی و همچنین افزایش نرخ سود تسهیلات می‌شود، در عمل اولویت اخذ تسهیلات با دولت و سازمان‌های وابسته به آن و تسهیلات تکلیفی است که دولت تعیین می‌کند، از جمله وام ازدواج، فرزند آوری، خرید تضمینی گندم و ... همچنین طی سال‌های گذشته بانک مرکزی سیاست کنترل مقداری ترازنامه را نیز اجرا کرده است به این معنا که بانک‌ها ماهانه می‌توانند حدود ۱.۵ تا ۲.۵ درصد مانده تسهیلات خود را رشد دهند و خلق پول کنند. بنابراین از منظر اقتصاد کلان عرصه بر شرکت‌های بخش خصوصی در شبکه بانکی تنگ شده است. از بعد دیگر انتشار اوراق بدهی ماهیتا با جذابیت‌هایی برای بخش خصوصی همراه است؛ از جمله این جذابیت‌ها می‌توان به سررسیدهای بلندمدت‌تر نسبت به تسهیلات بانکی، نحوه بازپرداخت اوراق (سود اوراق طی دوره و اصل در سررسید پرداخت می‌شود بر خلاف تسهیلات که اصل و سود همزمان طی دوره بازپرداخت می‌شود) و امکان تامین‌مالی در مبالغ بسیار بالاتر نسبت به تسهیلات به دلیل عدم وجود محدودیت‌هایی همچون ذی‌نفع واحد و ... در بازارسرمایه اشاره کرد. همچنین شایان ذکر است در صورتی که ضامن بازپرداخت اصل و سود اوراق بانک باشد، حد اعتباری متقاضی تامین‌مالی نصف حالتی که از بانک تسهیلات اخذ کند تحت تاثیر قرار می‌گیرد.
* شرکت‌ها از چه نوع اوراقی برای تامین مالی استفاده می‌کنند؟ توسعه انواع اوراق بدهی در سال‌های گذشته به چه صورت بوده و پرانتشار ترین اوراق بدهی برای تامین مالی در سال‌های اخیر چه بوده است؟
در دهه ۹۰ شمسی انواع مدل‌های تامین مالی مبتنی بر عقود اسلامی برای طیف گسترده‌ای از شرکت‌ها و نهادها و نیازهای آن‌ها طراحی شده است. اوراق بر پایه عقود مبادله‌ای همچون اجاره، مرابحه، رهنی، خرید دین، سفارش ساخت و... و. که مشابهت‌ بسیاری با «اوراق دارایی محور» دارد از جمله این اوراق است، بطور مثال در اوراق اجاره شرکت‌هایی که مالکیت دارایی مشهود با قابلیت نقل و انتقال را در اختیار دارند می‌توانند طی عقد اجاره به شرط تملیک و بر پایه دارایی تحت تملک نسبت به تامین مالی با مصارف آزاد اقدام کنند. برای شرکت‌هایی که قصد خرید اعم از تجهیزات، ساختمان، مواد اولیه و ... را دارند اوراق مرابحه طراحی شده است. برای شرکت‌هایی که مطالبات رهنی در ترازنامه‌های خود دارند اوراق رهنی طراحی شده که با فروش مطالبات یاد شده به سرمایه‌گذاران نسبت به تجهیز منابع مالی اقدام کنند. همچنین شرکت‌هایی که فروش‌ اعتباری و مدت‌دار دارند می‌توانند بر پایه مطالبات خود اوراق خرید دین منتشر کنند. طیف دیگر اوراق بدهی بر پایه عقود مشارکتی همچون منفعت طراحی شده است که می‌توان به طور مثال از آن برای تامین‌مالی برخی شرکت‌های فناور که عمده دارایی‌ آن‌ها را دارایی نامشهود تشکیل می‌دهد استفاده کرد و بر پایه منافع آتی شرکت انتشار اوراق انجام داد.
از منظر تعدد انتشار با توجه به سهولت و سرعتی که در فرآیند انتشار اوراق مرابحه وجود دارد و همچنین عدم نیاز به وجود دارایی پایه تحت مالکیت شرکت، اوراق مذکور در سال‌های گذشته پر انتشارترین اوراقی بوده است که به واسطه آن در بخش دولتی و خصوصی تامین مالی انجام شده است. دولت بعد از تجربه عقود متفاوتی همچون مشارکت، اجاره و منفعت، در اواخر دهه ۹۰ به انتشار اوراق مرابحه عام روی آورد و طی ۴ سال گذشته عمدتاً بخش نقدی تامین مالی دولت از طریق انتشار این اوراق صورت گرفته است. در بخش خصوصی نیز در چند سال گذشته با توجه به جهش ارزی و تورم، نیاز شرکت‌ها عمدتا تامین‌سرمایه در گردش بوده و به دلیل سهولت و سرعت بیشتر در انتشار، اوراق مرابحه مورد توجه شرکت‌های خصوصی قرار گرفته است. طی سال‌های ۱۳۹۹ الی ۱۴۰۲ سهم انتشار اوراق مرابحه از کل اوراق منتشر شده در بازه ۴۰ تا ۴۴ درصدی و سهم انتشار اوراق اخزا (که تامین‌مالی غیر نقدی دولت بواسطه آن انجام می‌شود) در بازه ۳۰ تا ۳۶ درصدی قرار داشته است و عمده ۱۰ درصد باقی مانده نیز به انتشار اوراق اجاره و مشارکت تخصیص یافته است.
* در رابطه با عملکرد تامین سرمایه کاردان در حوزه انتشار اوراق بدهی توضیح دهید.
تامین سرمایه کاردان که از سال ۱۳۹۲ به جمع تامین سرمایه‌های کشور اضافه شده است در دوره فعالیت خود بیش از ۴۲ هزار میلیارد تومان تامین مالی انجام داده که حدود ۳۸ هزار میلیارد تومان از این مبلغ در ۴ سال گذشته انجام شده است. طی این دوره تامین‌سرمایه کاردان اقدام به تامین‌مالی طیف مختلفی از مشتریان اعم خصوصی، عمومی، خصوصی-دولتی و دولتی کرده، به گونه‌ای که طی ۴ سال گذشته ۷۳ مرحله انتشار اوراق توسط کاردان انجام شده و در سال‌های ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ رتبه اول تامین مالی را از حیث مبلغ تامین‌مالی، بین سایر شرکت‌های بازار سرمایه به خود اختصاص داده، از منظر تعداد مشاوره عرضه و پذیرش منجر به انتشار اوراق بدهی نیز کاردان همواره جزو نهادهای مالی برتر و پرکار بوده است.