تودیع وثیقه با اوراق خزانه چگونه است؟

به گزارش پایگاه خبری سرمایه گذاری آنلاین،یک کارکرد، مشخص کردن نرخ سود در اقتصاد است و کارکرد دیگر، استفاده به عنوان وثیقه و تضمین. اما این کارکردهای مفید تنها در بستری که ویژگی‌های لازم را داشته باشد، ظهور می‌کنند.

انتشار چنین اوراقی توسط وزارت اقتصاد ایران امر مطلوبی است، اما نه‌فقط به ‌خاطر کارکرد رسمی آن بلکه به ‌خاطر کارکردهای جانبی‌، بنابراین باید ویژگی ‌های بستر مطلوب را دریابیم.

پیش از آن، برای شناخت این کارکردهای جانبی باید چهار مولفه سود را مرور کنیم:‌ 1) سود واقعی، 2)‌ نرخ تورم، 3) ریسک بازگشت سرمایه، 4) میزان نقدشوندگی (liquidity premium).

هر اقتصادی در هر مقطعی از زمان یک سود واقعی دارد که نرخ بازگشت سرمایه کل آن اقتصاد است، اگر از پول کاغذی بدون پشتوانه استفاده نمی‌ شد. از آنجا که پول کاغذی هست پس تورم هم هست، طبعا سود اسمی می‌شود سود واقعی به علاوه نرخ تورم.

اما سرمایه ‌گذاری پرریسک باید سود بیشتری نسبت به سرمایه ‌گذاری کم ‌ریسک داشته باشد. پس متناسب با آن ریسک باید قدری به سود اسمی افزود. علاوه بر آن، قراردادهای نقد شونده مثل سهام شرکت ‌های بزرگ در بورس یا طلا و دلار،‌ به‌ خاطر داشتن خریدار و فروشندگان زیاد، به‌طور رقابتی قیمت‌ گذاری می ‌شوند. زمانی پیکان همین حکم را داشت و اصطلاحا می‌گفتند «پیکان پول نقده» اما در آنجا که نقد شوندگی کمتر است، آنکه مستاصل‌ تر است و عجله دارد زیر قیمت می‌فروشد - یا گران می‌خرد - بنابراین طرف دیگر قرارداد از بابت این نقد شوندگی پایین، سود بیشتری کسب می ‌کند. این چهارمین سودی است که در لیست بالا عنوان شد.

اوراق خزانه معمولا از پایین ‌ترین نرخ ریسک و بیشترین نقدشوندگی برخوردارند بنابراین سود سوم و چهارم صفر خواهند شد. به عبارت دیگر اوراق خزانه جزو معدود ابزارهای کشف میزان سود اسمی - اولی به علاوه دومی - در یک اقتصاد هستند. از آنجا که نرخ تورم منعکس شده در این قیمت، تورم انتظاری است و نه شاخص تورم منتشر شده توسط بانک مرکزی یا مرکز آمار، از ارزش بالایی برای سیاست ‌گذاری برخوردار است. این ارزش شاید بیش از کارکرد این اوراق در جبران کسری بودجه باشد.

علاوه بر اینها، ریسک پایین اوراق خزانه باعث می‌ شود که این اوراق به‌عنوان وثیقه با ارزش‌تر از سند زمین و ملک باشند؛ چرا که ارزش‌ گذاری زمین و ملک خود باب تقلب و تخلف را باز می‌ کند، حال آنکه این اوراق ارزش و قیمت مشخصی دارند و اعتبار و پشتوانه آنها خزانه دولت و مالیات دریافتی است.

اما اگر خزانه دولت به علت کاهش ارزش نفت یا سیاست‌ های پوپولیستی در شرایط سالمی قرار نداشت، آن‌ گاه ریسک این اوراق بالا خواهد رفت و کارکرد خود در آشکار کردن سود اسمی یا استفاده به‌ عنوان وثیقه را از دست خواهند داد. مثلا اوراق خزانه دولت یونان بیشتر منعکس‌ کننده ریسک بالای دولت هستند تا سود اسمی اقتصاد. به عنوان وثیقه هم پذیرفته نمی‌ شود. البته این هم خود به نوعی خوب است؛ چرا که اندکی دست دولتی ‌ها را در پز خالی دادن می‌ بندد و حقیقت شرایط مالی دولت را آشکار می ‌کند.

اما نکته دیگری که از تجربه یونان می ‌آموزیم اهمیت شفاف ‌سازی مالی توسط دولت است، بازار برای سنجش صحیح ریسک خزانه نیاز به اطلاعات دارد. دولت آمریکا می ‌تواند با وجود بدهی بالا یکی از با ارزش‌ترین اوراق خزانه دنیا را منتشر کند. یکی از دلایل متعدد آن انتشار سه گزارش مهم است. در گوگل این گزاره را جست‌ و جو کنید تا در لینک اول رقم دقیق بدهی دولت در هر روزی را مشاهده کنید:‌«treasury direct debt by the penny». گزارش دوم که ریز هزینه‌ها و عایدات روزانه دولت است اولین لینکی است که با گوگل کردن “daily treasury statement” یافت می‌شود.

برای یافتن گزارش سوم که شامل بزرگترین طلبکاران دولت است، این گزاره را جست‌وجو کنید: «major foreign holders of treasury securities». پس مقدمه انتشار اوراق خزانه، انتشار چنین گزارش‌هایی‌ توسط وزارت اقتصاد ایران است.

داشتن کارکردهای فوق شرط دیگری نیز دارد:‌ اوراق خزانه باید آزادانه در بورس قابل واگذاری به غیر باشند. اگر این ‌طور نباشد سود ناشی از عدم نقدشوندگی به سود اسمی اضافه خواهد شد و کارکرد اوراق از بین خواهد رفت.

از آنجا که نقدشوندگی بسیار مهم است، دو ویژگی دیگر نیز در طراحی این اوراق باید لحاظ شود. یکی کوچک بودن رقم اسمی آنان است تا سرمایه‌ گذاران خرد بتوانند به راحتی در بازار اوراق خزانه شرکت کنند. این سرمایه ‌گذاران به‌علت ریسک ‌پذیری کم، مشتریان این اوراق هستند و با رقم اسمی بالا نباید آنان را از این بازار محروم کرد. ویژگی دوم بدون کوپن بودن این اوراق است. داشتن کوپن محاسبه ارزش اوراق خزانه را تبدیل به علم بسیار پیچیده‌ ای می ‌کند. در چنین حالتی سازمان‌ ها و بانک‌ های بزرگ از این بازار منتفع می‌ شوند ولی سرمایه ‌گذاران خرد نه. اگر وزیر اقتصاد می ‌تواند Macaulay Duration و Convexity را به آحاد جامعه توضیح بدهد، انتشار اوراق خزانه با کوپن مانعی ندارد، اگر نه، انتشار اوراق خزانه با کوپن باعث انتقال ثروت از سرمایه ‌گذاران خرد به سرمایه‌ گذاران کلان می ‌شود.

جمع‌ بندی آنکه اگر خزانه در مورد دخل و خرجش شفاف ‌سازی کند و اوراقی منتشر کند که ساده (بدون کوپن) و نقد شونده (قابل واگذاری به غیر در بورس(باشند،‌ دولت می‌ تواند برای جبران کسری بودجه از آن استفاده کند. اما مهم ‌تر آنکه همه از جمله سیاست‌ گذاران، نرخ سود اسمی را خواهند دانست و همین‌طور فعالان بازار، وثیقه‌ ای بهتر از سند ملک در دست خواهند داشت.