ایران و ۱۵ کشور همسایه ۶۵۰ میلیون نفر جمعیت دارند

تمامی یا بخشهای مهمی از اغلب کشورهای همسایه برای قرنها جزئی از امپراتوری ایران قدیم بوده و لذا اشتراکات فرهنگی و زبانی زیادی وجود دارد. نام پنج کشور همسایه پاکستان، ارمنستان، ترکمنستان، افغانستان و آذربایجان از زبان فارسی گرفته شده و عراق را نیز بعضی دگرگون ‌شده ایراک فارسی دانسته‌اند.

بر پایه آخرین داده های سازمانهای بین المللی (2014 یا 2013 میلادی)، ایران و پانزده همسایه خود (که از این به بعد منطقه هم نامیده خواهند شد) روی هم رفته 650 میلیون نفر از جمعیت جهان (8.9 درصد) را در خود جای داده و با 7.2 درصد از تولید ناخالص داخلی جهان، 11 درصد از صادرات بینالمللی را انجام میدهند. پاکستان پرجمعیتترین کشور با 185 میلیون نفر و بحرین کم جمعیتترین کشور با 1.36 میلیون نفر در سطح منطقه محسوب می گردند. از کل صادرات 2100 میلیارد دلاری این 16 کشور، دو-سوم آن را نفت/گاز (63 درصد) و مواد اولیه (3 درصد) تشکیل میدهد. مواد صنعتی فرآوری شده که معمولاً نهایی نیست با 14 درصد از کل و کالاهای سرمایهای و مصرفی (با یکدیگر 8 درصد) دیگر اقلام مهم را شامل میشوند. به عبارت دیگر کمتر از 20 درصد از کل صادرات منطقه را کالاهای صنعتی تشکیل میدهد. برای درک بهتر ارزش 2100 میلیارد دلاری صادرات منطقه، میتوان آن را با صادرات سه صادرکننده اول جهان یعنی چین، آمریکا و آلمان با به ترتیب 2300، 1600 و 1500 میلیارد دلار صادرات در سال 2014 میلادی مقایسه کرد. بیش از 70 درصد واردات 1300 میلیارد دلاری ایران و کشورهای همسایه شامل مواد صنعتی فرآوری شده (32 درصد)، کالاهای سرمایهای (23.5 درصد) و کالاهای مصرفی (16 درصد) میگردد. به جز نفت و گاز، تراز تجاری منطقه با جهان در همه اقلام منفی است که کالاهای سرمایهای (منفی 215 میلیارد دلار)، انواع وسایل نقلیه و قطعات (منفی 130 میلیارد دلار)، مواد صنعتی فرآوری شده (منفی 81 میلیارد دلار) و مواد غذایی و کالاهای مصرفی (هر یک منفی 63 میلیارد دلار) را در بر میگیرد. از 16 اقتصاد منطقه فقط 4 کشور پاکستان، افغانستان، ترکیه و ارمنستان به درآمدهای نفت/گاز اتکاء ندارند.

صادرات ایران در سال 2011 میلادی بالغ بر 130 میلیارد دلار و واردات رسمی آن در حدود 70 میلیارد دلار بوده است (با توجه به شرایط خاص تحریمها، دادههای ایران در آخرین سال قبل از تحریمها "2011 میلادی" در نظر گرفته میشود). در این سال 70 درصد صادرات ایران را نفت و گاز، 11.5 درصد را مواد صنعتی فرآوری شده، 4 درصد را مواد اولیه و 2.1 درصد را کالای مصرفی تشکیل داده است. سهم کالاهای سرمایهای از کل صادرات کمتر از 0.6 درصد میباشد که کمتر از یک-پنجم منطقه میباشد. ایران با صادرات 91 میلیارد دلار نفت و گاز (کمتر از 7 درصد صادرات 1300 میلیارد دلاری نفت و گاز کل منطقه)، ششمین صادرکننده پس از روسیه، عربستانسعودی، قطر، اماراتمتحده و کویت به شمار میرود. صادرات 14.7 میلیارد دلاری مواد صنعتی فرآوری شده ایران بیشتر شامل تولیدات پتروشیمی با حداقل ارزش افزوده بوده که در مقایسه با کشورهای روسیه (81 میلیارد دلار)، ترکیه (49 میلیارد دلار)، اماراتمتحده (46 میلیارد دلار)، عربستانسعودی (40 میلیارد دلار) و قزاقستان (18 میلیارد دلار) بسیار پایین است. در زمینه محصولات کشاورزی، نکته مهم سهم بسیار بالای مواد خام از کل صادرات مواد غذایی (با ارزش افزوده ناچیز) ایران است، به صورتی که به رغم سهم 42 درصدی مواد غذایی خام از کل صادرات مواد غذایی منطقه، این مقدار برای ایران 70 درصد بوده که از همه کشورهای همسایه بالاتر میباشد. بطور کلی بیش از 90 درصد حجم صادرات ایران بر روی مواد خام و اولیه و کالاهای صنعتی با عمق فرآوری پایین که از رانت مواد اولیه یا انرژی ارزان برخوردار هستند، استوار شده است. لذا ضمن آن که حجم صادرات کالاهای صنعتی و مبتنی بر فنآوری بالای ایران در سطح منطقه و جهان اصلاً به حساب نمیآید، حتی قبل از تحریمها نیز در زمینه صادرات نفت/گاز و مشتقات و محصولات آن، ایران نیروی چندان موثری به شمار نمیرفت. به استثنای نفت و مواد خام صنعتی، در کلیه اقلام اصلی، تراز تجاری ایران منفی است.