فرابورس ایران مهد نخستین‌های بازار سرمایه کشور

به گزارش پایگاه خبری سرمایه گذاری آنلاین، روزها، ماه‌ها و سال‌ها گذشت تا «فرابورس ایران» در یک خانواده بزرگ دهمین سال تولد خود را با شادمانی جشن گیرد، نهاد خودانتظامی که 22 آبان 1387 تاسیس شد و فعالیت رسمی خود را با کمترین منابع از 6 مهر 1388 آغاز کرد.

فرابورس که طی این سال‌ها از کوران رخدادهای سخت و سهل بسیاری عبور کرده، امروز و در سالگرد افتتاح خود توانسته است با رشد و توسعه سریع خود در دو بعد بازار سهام و اوراق و راه‌اندازی بازارها و ابزارهای مالی و معاملاتی مختلف نقش مهم و اثرگذاری در تامین مالی بخش‌های متنوعی از اقتصاد همچون صاحبان صنایع، دولت، خریداران مسکن، صاحبان ایده و اختراع و ... ایفا کند.

در حال حاضر 9 بازار و تابلو معاملاتی شامل بازارهای اول، دوم، سوم، پایه الف، پایه ب، پایه ج، بازار ابزارهای نوین مالی، بازار شرکت‌های کوچک و متوسط و در نهایت بازار مشتقه در فرابوس ایران به فعالیت مشغولند و نماد معاملاتی حدود 280 شرکت در بازارهای مختلف این بورس در حال معامله است. در همین حال در بازار ابزارهای نوین مالی نیز صندوق‌های سرمایه‌گذاری زمین و ساختمان، صندوق‌های سرمایه‌گذاری قابل معامله (ETF)، صندوق‌های جسورانه (VC)، اوراق تامین مالی استاندارد، اوراق تامین مالی واجد شرایط خاص، اسناد خزانه اسلامی و اوراق تسهیلات مسکن مورد معامله قرار می‌گیرند که بسیاری از آن‌ها برای نخستین بار توسط فرابورس به مخاطبان و ذی‌نفعان مختلف معرفی شده‌اند، از این رو فرابورس را می‌توان مهد نخستین‌های بازار سرمایه نیز دانست که هر روز در تلاش است دریچه جدیدی از روش‌های نوین تامین مالی را به روی مخاطبان بی‌شمار خود بگشاید.

فرابورس از دریچه سال‌شمار

در نخستین سال از آغاز فعالیت، دستورالعمل پذیرش و عرضه اوراق بهادار و دستورالعمل اجرایی نحوه انجام معاملات در فرابورس تصویب و ابلاغ شد. همچنین 4 شرکت در این بورس پذیرش و 4 شرکت عرضه شد تا بازار فرابورس به طور رسمی زنگ افتتاح خود را در این سال به صدا درآورد.

یک سال گذشت، فرابورس در سال 1389 اوراق گواهی حق تقدم استفاده از تسهیلات مسکن را پذیرش و بیش از گذشته زمینه را برای خانه‌دار شدن بسیاری از مردم تسهیل کرد به طوری که امروز شاهدیم از زمانی که معاملات این اوراق در فرابورس آغاز شده تاکنون مبلغی افزون بر 32 هزار و 600 میلیارد تومان تسهیلات توسط بیش از 745 هزار نفر متقاضی خرید مسکن استفاده شده و این تعداد را خانه‌دار کرده است.

در همین سال بود که بازار سوم که امروز کارکردهای متفاوتی را همچون سامانه بازاریابی مذاکره ادغام و تمیلک، بازار دارایی فکری و پذیره‌نویسی شرکت‌های در شرف تاسیس در دل خود جای داده است، راه‌اندازی شد. در این میان پذیرش 28 شرکت و عرضه و گشایش نماد 9 شرکت از دیگر دستاوردهایی است که این نهاد خودانتظام توانست تا پایان سال 1389 برای خود رقم بزند.

پایان سال 1390 است، حالا فرابورس بیش از گذشته در میان عموم مردم، فعالان بازار سرمایه، خریداران مسکن و صاحبان صنایع شناخته شده و بنگاه‌های اقتصادی بیشتری برای پذیرش در آن به صف شده‌اند. در همین حال تلاش‌ها برای راه‌اندازی بازارها و ابزارهای جدید تامین مالی نیز بیش از پیش از سوی فرابورسی‌ها در حال انجام است که ماحصل آن به افتتاح بازار دوم، راه‌اندازی بازار ابزارهای نوین مالی، راه‌اندازی بازار پایه و تصویب دستورالعمل اجرایی نحوه انجام معاملات اوراق بهادار در بازار پایه می‌انجامد. در این سال همچنین 32 شرکت در بازار فرابورس پذیرش و نماد 51 شرکت عرضه و گشایش می‌یابد.

در پایان سال 1391 بازار مذاکره اوراق با درآمد ثابت راه‌اندازی و نخستین صکوک مرابحه برای اولین بار در بازار سرمایه توسط فرابورس پذیره‌نویسی شد. پذیرش 17 شرکت و عرضه و گشایش نماد 28 شرکت نیز از دیگر عناوین عملکردی فرابورس در این سال به شمار می‌رود.

سال 1392 آغاز شده و فرابورس روند رشد و توسعه را با سرعت بیشتری گرفته است. درست در همین سال است که برنامه استراتژیک فرابورس تدوین و از شاخص کل این بورس (IFX) به عنوان نمادی برای نشان دادن کارآمدی این بازار رونمایی می‌شود.

رونمایی از صندوق‌های سرمایه‌گذاری قابل معامله در بازار سرمایه و راه‌اندازی و پذیره‌نویسی 3 صندوق (ETF)، پذیرش 30 شرکت و عرضه و گشایش نماد 78 شرکت در پایان همین سال، حرکت در امتداد همان مسیری است که فرابورس برای گسترش دامنه نفوذ خود در بازار سرمایه و بخش صنعت و اقتصاد کشور در پیش گرفته است. این بورس در گذر از پنجمین سال از تاسیس خود در بعد بین‌الملل نیز تلاش و برنامه‌ریزی می‌کند که نتیجه آن به عضویت در فدراسیون بورس‌های اروپایی و آسیایی (FEAS) و عضویت در کانون بورس‌های عضو سازمان همکاری‌های اسلامی (OICE) در سال 1392 می‌انجامد.

نخستین گام برای تامین مالی نوآوری

در مسیر عمر چند ساله فرابورس ایران، سال 1393 را باید پایه‌گذاری نخستین قدم‌ها برای تامین مالی نوآوری در این نهاد خودانتظام و البته بازار سرمایه قلمداد کرد؛ چراکه در یازدهم خرداد ماه سال 1393، فرابورس با راه‌اندازی بازار دارایی فکری، اختراعات، طرح‌های صنعتی و علائم تجاری را به یک مسیر مشخص هدایت کرد تا از این رهگذر صاحبان ایده و نوآوری، مخترعان و مبتکران بتوانند در فضایی شفاف و رقابتی، دارایی فکری خود را با قیمت مناسب در اختیار سرمایه‌گذاران قرار دهند و از این طریق تامین مالی شوند. از آن زمان تاکنون تعداد 299 اختراع، طرح صنعتی و علامت تجاری در فهرست عرضه‌های بازار دارایی فکری قرار گرفته و ارزش معاملات این بازار نیز به حدود 60 میلیارد ریال رسیده است.

همانطور که اشاره شد فرابورس مهد نخستین‌های بازار سرمایه است، در سال 1393 شاهد پذیره‌نویسی نخستین صندوق زمین و ساختمان نیز در فرابورس بودیم که آذرماه ماه 1396 از پروژه این صندوق تحت عنوان «نسیم» با حضور وزیر راه‌ شهرسازی بهره‌داری شد. آنطور که امیر هامونی مدیرعامل فرابورس در مراسم بهره‌برداری از پروژه این صندوق عنوان کرد، برنامه‌ریزی و تمرکز روی صندوق نسیم، تقریبا از اوایل سال 1393 آغاز شد و پروژه ساختمانی آن که از نوع مسکونی بود برای ساخت 60 واحد بنا بر سرمایه جذب شده از طریق پذیره‌نویسی برنامه‌ریزی شد که سال 96 به بهره‌برداری رسید. این صندوق‌ها فرصت را برای علاقه‌مندان به سرمایه‌گذاری با هر میزان سرمایه هموارتر کرد.

در سال 1393 همچنین امیدنامه نخستین صندوق سرمایه‌گذاری نوآورانه در فرابورس تدوین شد و 2 صندوق قابل معامله و 10 فقره اوراق با درآمد تضمین شده نیز در بازارها پذیره‌نویسی شد. در این میان پذیرش 35 شرکت و عرضه و گشایش 39 شرکت نیز از روند فراینده اقبال صاحبان بنگاه‌های اقتصادی برای حضور در بازار فرابورس و تامین مالی از طریق سازوکارهای مختلف آن حکایت دارد.

قدم بلند دولت برای تامین مالی از طریق سازوکارهای فرابورس

سال 1394 برای فرابورسی‌ها پرکارتر از گذشته ادامه می‌یابد. بخش‌های بیشتری از اقتصاد برای تجهیز منابع مالی راه خود را به سمت فرابورس کج کرده‌اند و بازارها و ابزارهای معاملاتی جدیدی برای برآورده کردن سلایق متفاوت سرمایه‌گذاری باید پا به عرصه ظهور بگذارند.

در این سال دستورالعمل پذیرش شرکت‌های کوچک و متوسط با دو تابلو رشد و دانش‌بنیان در بازار SME تدوین و برای نخستین بار پای اسناد خزانه اسلامی به بازار فرابورس باز می‌شود. بدین ترتیب تلاش‌های فرابورس در زمینه تامین مالی اقتصاد دانش‌بنیان در حالی است که این بورس همچنین حضور بازار بدهی را در کنار بازار سهام و سایر بازارها و ابزارها یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر می‌داند. بنابراین اسناد خزانه اسلامی که بعدا پای سرمایه‌گذاران خارجی نیز به معاملات آن باز شد، یکی از مهم‌ترین دستاوردهای بازار بدهی ایران به شمار می‌رود که از مهرماه 94 از کانال فرابورس وارد بازار سرمایه کشور شد و از طریق آن تامین مالی گسترده‌ای برای دولت رقم خورد. از سال 94 تا کنون، بیش از 60 فقره اسناد خزانه اسلامی در نمادهای مختلف و سررسیدهای کوتاه‌مدت یا بلندمدت به ارزش بیش از چندین هزار میلیارد ریال در بازار فرابورس پذیرش ‌شده است که معاملات ثانویه این اوراق از طریق بازار فرابورس منجر به تامین منابع مالی لازم برای کاهش بدهی دولت به پیمانکاران و افزایش شفافیت مالی دولت شده و همچنین نقش مهمی در کاهش استقراض دولت از سیستم بانکی ایفا کرده است.

از طرف دیگر در سال 1394 در حالی که 23 شرکت در بازارهای اول و دوم پذیرش شدند، نماد 13 شرکت نیز در بازار پایه درج شد و عرضه و گشایش نماد 26 شرکت در سه بازار اول، دوم و پایه صورت گرفت و 3 نماد از فرابورس ایران به بورس تهران انتقال یافت. فرابورسی‌ها طی این سال همچنین به پذیرش 5 صندوق‌ سرمایه‌گذاری قابل معامله، یک صندوق زمین و ساختمان دیگر، 14 فقره اوراق با درآمد تضمین شده، انجام 15 معامله یکجا در بازار سوم و برگزاری 43 جلسه عرضه عمده و یکجا و انجام 10 معامله خارج از ساعت مبادرت ورزیدند.

دور تند تلاش‌ها برای اثرگذاری بیشتر فرابورس در عرصه اقتصاد ملی

فرابورس ایران سال 1395 را پربارتر از پیش پشت سر می‌گذارد. در این سال عضویت فرابورس در مجمع جهانی بورس‌ها به ارمغان می‌آید و بازارها و ابزارهای متنوعی راه‌اندازی می‌شوند. افتتاح بازار شرکت‌های کوچک و متوسط و عرضه سهام 2 شرکت در این بازار، پذیره‌نویسی و آغاز معاملات نخستین اوراق رهنی (MBS) بازار سرمایه ایران به ارزش 3 هزار میلیارد ریال، رونمایی از نخستین صندوق سرمایه‌گذاری جسورانه برای تامین مالی نوآوری و پذیره‌نویسی 2 صندوق VC، تفکیک هسته سامانه معاملات فرابورس ایران از بورس تهران، تصویب و پیاده‌سازی دستورالعمل اجرایی نحوه انجام معاملات در بازارهای پایه، تصویب دستورالعمل معاملات قرارداد اختیار معامله سهام در بورس و فرابورس، پذیرش 11 فقره صکوک اجاره، 9 فقره صکوک مرابحه، یک فقره اوراق مشارکت به ارزش مجموع بیش از 51 هزار میلیارد ریال و ادامه فرایند جذب بنگاه‌های اقتصادی در بازارهای سهام فرابورس که شامل پذیرش 26 شرکت در بازارهای اول و دوم، درج 7 شرکت در بازار پایه و پذیرش 11 شرکت در تابلوهای بازار SME، در مجموع عرضه و گشایش نماد 18 شرکت در بازارهای فرابورس، اهم اقداماتی به شمار می‌روند که فرابورسی‌ها در پایان سال 1395 برای به ثمر رساندن آن‌ها جشن گرفتند.

در پایان سال 1396 نیز فرابورس در ادامه تلاش‌های خود برای افزایش دامنه تامین مالی اقدام به پذیرش اوراق جدیدی کرد که از آن جمله می‌توان به انتشار نخستین صکوک منفعت، اوراق اجاره سهام و اوراق تامین مالی به پشتوانه وثیقه سهام در بازار سرمایه کشور اشاره کرد. در این سال علاوه بر پذیرش 21 شرکت در بازارهای اول و دوم و 8 شرکت در بازار SME، شاهد درج نماد 14 شرکت در بازار پایه نیز بودیم و 10 شرکت در بازارهای سهام فرابورس عرضه اولیه و گشایش نماد شدند. ادامه پذیرش اسناد خزانه اسلامی، چندین فقره صکوک اجاره، مرابحه، اوراق مشارکت و منفعت نیز از دیگر آیتم‌های عملکردی فرابورس در این سال هستند. از سوی دیگر پذیره‌نویسی یک صندوق سرمایه‌گذاری جسورانه دیگر در این سال رقم خورد که از زمان رونمایی از این صندوق‌ها در سال 95 تا کنون شاهد پذیره‌نویسی 5 صندوق جسورانه به ارزش یک هزار و 450 میلیارد ریال در فرابورس در حوزه‌های متفاوتی همچون فناوری مالی، سلامت، پتروشیمی، فرهنگ و ... هستیم. از مهمترین مزایای فعالیت این ساختارها در بازار سرمایه و اقتصاد کشور می‌توان به توسعه تجاری‌سازی دارایی‌های فکری، بهبود تامین مالی شرکت‌های کوچک و متوسط اعم از صنعتی و دانش‌بنیان در بازار سرمایه، بهبود ساختار مدیریت و حاکمیت شرکتی بنگاه‌های کوچک و متوسط تحت مدیریت نهاد سرمایه‌گذاری جسورانه اشاره کرد.

تلاش فرابورسی‌ها در سال 1396 البته به این عناوین ختم نمی‌شود بلکه با تدوین چندین دستورالعمل‌ و اساسنامه از جمله دستورالعمل نقل و انتقال سهام شرکت‌های تعاونی در فرابورس، تامین مالی جمعی، اساسنامه صندوق سرمایه‌گذاری مستغلات و ... بذرهایی در دل بازار سرمایه کاشته شد که سال‌های بعد شاهد بارور شدن و به ثمر رسیدن نتایج آن در بحث تامین مالی نوآوری، شفافیت هرچه بیشتر اقتصاد از طریق پذیرش تعداد بیشتری از بنگاه‌های اقتصادی و ... خواهیم بود.

در سالی که گذشت با انتقال دبیرخانه دائمی فین‌استارز به فرابورس شاهد برپایی این رویداد به عنوان بزرگترین گردهمایی و رویداد استارت‌آپ‌های مالی در ایران و منطقه همزمان با نمایشگاه بین‌المللی بورس، بانک و بیمه بودیم تا پیوند عمیق‌تری میان بازار سرمایه و تکنولوژی‌های مالی (فین‌تک) برقرار شود. تاکنون فین‌استارز فرصتی بی‌نظیر برای صاحبان ایده، استارت‌آپ‌های حوزه فین‌تک، شتاب‌دهنده‌ها، صندوق‌های سرمایه‌گذاری جسورانه و فعالان حوزه سرمایه‌گذاری فراهم آورده تا با تعامل هدفمند و سازنده به شبکه‌سازی، یادگیری، شناسایی و بررسی چالش‌ها و روندهای مطرح در این صنعت نوظهور و اثرگذار در اقتصاد جهانی بپردازند. به عبارت بهتر گام‌های موثری برای شکل‌گیری و توسعه اکوسیستم کارآفرینی حول محور فین‌تک و همچنین استارت‌آپ‌ها برداشته شده است که در سال 2018 نیز برای دومین سال پیاپی این رویداد توسط فرابورس برگزار شد و شاهد تداوم برپایی این رویداد مالی موثر در فضای بازار سرمایه و اکوسیستم نوآوری کشور در سال‌های پیش رو نیز خواهیم بود.

عملکرد معاملاتی فرابورس چگونه رقم خورد؟

در این میان در سال جاری نیز که 6 ماه دیگر از عمر این بورس سپری شده با جذب نقدینگی به فضای بورس و فرابورس، هر روز رکورد تازه‌ای در بازدهی بازارهای مختلف این بازار و شاخص کل به ثمر می‌نشیند.

نیمه نخست سال جاری در فرابورس ایران در حالی به پایان رسید که علاوه بر افزایش 41 و 81 درصدی حجم و ارزش مبادلاتی بازارهای فرابورس ایران نسبت به مدت مشابه سال گذشته، شاخص کل نیز بازدهی 71 درصدی را از ابتدای سال جاری به ثبت رساند و در همین مدت سهام 5 شرکت در بازارهای اول و دوم فرابورس در راستای سیاست حمایت از ورود شرکت‌های جدید به بازار سهام، عرضه اولیه شد.

همچنین اردیبهشت‌ماه 1397 بود که با آغاز معاملات اوراق تسهیلات مسکن بانک ملی در فرابورس ایران، دومین مسیر عرضه این اوراق مقابل متقاضیان گشوده شد. بدین ترتیب پس از آنکه از سال 1389 تا اردیبهشت‌ماه سال جاری انتشار این اوراق تنها توسط بانک مسکن صورت می‌گرفت و متقاضیان تنها می‌توانستند از طریق اوراق منتشرشده توسط این بانک اقدام به دریافت تسهیلات خرید مسکن کنند، اما از آن تاریخ به بعد بانک ملی ایران نیز به چرخه انتشار این اوراق و تسهیلات‌دهی افزوده شد.

از سوی دیگر نگاهی به عملکرد شش‌ماهه بازارهای فرابورس ایران رشد چشم‌گیری را در حجم و ارزش مبادلات اغلب بازارها نسبت به مدت مشابه سال گذشته نشان می‌دهد. به طوری که بازارهای اول و دوم رشد 86 درصدی را در حجم مبادلات نسبت به نیمه نخست سال 96 به ثبت رساندند. ارزش مبادلات در این دو بازار نیز به ترتیب 103 و 49 درصد افزایش یافته است. بازار پایه نیز در نیمه نخست امسال نسبت به شش ماه اول سال گذشته، در پی دادوستد 23 هزار و 719 میلیون سهم به ارزش 39 هزار و 405 میلیارد ریال رشد 15 درصدی را در حجم و ارزش دادوستدها تجربه کرد.

در بازار ابزارهای نوین مالی نیز طی شش ماه نخست سال معامله‌گران به جابه‌جایی یک هزار و 390 میلیون ورقه به ارزش 236 هزار میلیارد ریال اقدام کردند که حاکی از رشد 66 درصدی حجم و افزایش 118 درصدی معاملات انجام‌شده نسبت به مدت مشابه سال گذشته در این بازار است.

رصد عملکرد کلی فرابورس از دریچه آماری از ابتدای فعالیت تا کنون نیز سیر صعودی متغیرهای معاملاتی را در این بورس نشان می‌دهد. در حالی که ارزش بازار فرابورس در سال 1388 رقم 2 هزار و 923 میلیارد ریال بوده هم‌اکنون این رقم با رکوردشکنی‌های پی در پی به بیش از 2 میلیون میلیارد ریال رسیده است.

شاخص کل نیز که ششم مهر ماه 88 روی عدد 110 واحد ایستاده بود هم اکنون با ورود شرکت‌های بی‌شماری به مبادلات سهام فرابورس و تعمیق این بازار و جذب نقدینگی فراوان، سقف‌شکنی‌های پی در پی را رقم زده و هم اکنون از 2 هزار واحد نیز عبور کرده و در رقم 2 هزار و 71 واحدی ایستاده است که بازدهی خیره‌کننده‌ای را به معرض نمایش می‌گذارد.

به هر ترتیب در تمام این سال‌ها خیلی‌ها آمدند، ماندند یا رفتند تا چراغ فرابورس را روشن نگه دارند؛ آنها که از روز نخست پایه‌گذار فرابورس بودند و برای ارتقای جایگاهش در عرصه بازار سرمایه و اقتصاد ملی نقش‌آفرینی کردند، آنها که از میانه مسیر به فرابورس پیوستند و آنها که در این میان آمده‌ و رفته‌اند. شور، شوق و انرژی جوانان این نهاد خودانتظام که میانگین سنی پایینی به لحاظ منابع انسانی دارد در کنار تجربه، دانش و اندوخته باتجربه‌های بازار سرمایه، فرابورس را در آستانه ورود به 10 سالگی به جایگاه کنونی رسانده است و امیدواریم که این روند هر ساله بر مدار تکامل و نوآوری ادامه پیدا کند.