میزان آب صادراتی از ایران چقدر است؟

به گزارش پایگاه خبری سرمایه گذاری آنلاین، آب مجازی، به آبی گفته می‌شود که در روند تولید فرایند کالاها و محصولات به‌ کار برده شود اما به دلیل این‌که این آب استفاده‌شده، در محصول نهایی دیده نمی‌شود، به آن مجازی یا آب پنهانی می‌گویند؛ این آب حتی در محصولات مصنوعی و یا تهیه خوراکی‌هایی هم‌چون بیسکویت و شکلات نیز نهفته است، چراکه برای تولید آرد گندم بیسکویت هم «آب» مصرف ‌شده و یا حتی زمانی که یک بطری آب‌ معدنی می‌خریم، تصورمان این است که فقط آب داخل بطری، آب است، در حالی ‌که برای تولید خود بطری نیز آب مصرف ‌شده است.

به‌عنوان‌ مثال برای تولید یک‌ تخم‌مرغ 135 لیتر آب و برای تهیه یک کاغذA4 حدود 10 لیتر آب مصرف می‌شود، در حالی‌ که وزن کاغذ پنج گرم هم نیست. هم‌چنین برای به‌دست آوردن یک کیلو گوشت مرغ، حدود 4000 لیتر و برای یک کیلو گوشت قرمز گاو 15 تن آب و برای تولید یک خودروی معمولی که یک‌تن وزن دارد، حدود 400 هزار لیتر آب مصرف می‌شود.

در این میان، بر اساس آخرین آمار ارائه شده، هندوانه، گوجه فرهنگی، سیب زمینی و پیاز به‌عنوان بیش‌ترین و عمده‌ترین محصولات صادراتی هستند که اتفاقا از نظر ارزشی چندان ارزآوری برای کشور نداشته‌اند. چراکه به‌عنوان مثال، هر کیلوگرم هندوانه صادراتی، کمتر از 20 سنت ارزش دارد که البته اگر میزان مصرف آب در این محصولات را نیز در نظر بگیریم، ارزش صادراتی آن‌ها منفی خواهد بود. به این معنی که ایران سالانه میلیون‌ها تن محصول کشاورزی کم‌ارزش و آب‌بر را به کشورهای دیگر صادر می‌کند و ارزش واقعی آب صرف شده برای آن‌ها، بسیار بیش‌تر از قیمت صادراتی آن‌هاست. این همان صادرات آب مجازی بوده که به تاکید کارشناسان، در شرایط کنونی محدودیت‌ها و بحران آب ایران، اصلا به صلاح نیست.

نکته مهم این‌که صفت مجازی به معنای غیرواقعی نیست بلکه صریحا باید گفت که آب مجازی، آب کاملا واقعی است. شرایط اقلیمی و فرهنگی مکان تولید و مدیریت و برنامه‌ریزی در میزان و حجم آب مجازی کالا موثر و قطعا مقدار آن در مورد یک کالا در مناطق مختلف جهان متفاوت است. به‌طور مثال، مردم آسیا به‌طور میانگین 1400 لیتر آب مجازی در طول روز استفاده می‌کنند و این در حالی است که اروپاییان و مردم شمال آمریکا، روزانه حدود 4000 لیتر آب مجازی مصرف می‌کنند.

در این باره، بهاءالدین نجفی - کارشناس حوزه آب - به ایسنا گفت: اتخاذ سیاست‌های مناسب بازرگانی، ترویج و آموزش کشاورزی، حکمرانی آب و افزایش راندمان آب از طریق تکنولوژی، راهکارهای جلوگیری از صادرات آب مجازی و به‌طور کلی راه‌اندازی یک تجارت مثبت آب مجازی در رها شدن از بحران‌های فعلی مطلوب است.

به گفته وی، تعرفه‌های بازرگانی ابزاری است که می‌توان از آن در صادرات و واردات محصولات کشاورزی استفاده کرد، علاوه‌بر این، در درازمدت هم باید کشاورزان را به تولیدات با نیاز آبی کم تشویق کنیم.

اما مفهوم آب مجازی باید سبب ارتقای رشد اقتصادی و رفاه اجتماعی شود. در حالی که تولیدکننده با این صادرات نه تنها سود چندانی عایدش نمی‌شود بلکه به منابع آبی ضربه می‌زند و در آینده نزدیک مجبور به مهاجرت به حاشیه شهرها می‌شود.

از سویی دیگر، محمد قربانی - عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی مشهد - معتقد است که کشت و صادرات محصولاتی چون هندوانه و سیب زمینی در نقاط خشک و نیمه خشک ایران، با توجه به تخریب شدید منابع آبی، مشکل اشتغال و مهاجرت روستایی را بغرنج‌تر می‌کند. این کارشناس بر این باور است که صادرات آب مجازی ناشی از نبود سیاست‌های منسجم در صادرات محصولات است.

در هر حال، شواهد نشان می‌دهد که سیاست‌های صادراتی ما همسو با سیاست‌های تولیدی، قیمت‌گذاری و حفظ منابع پایه نیست. ظاهرا سیاست‌گذار فکر می‌کند قیمت مهم‌ترین مولفه است. در حالی که طبق مطالعات، ارزش اقتصادی آب بین هزار تا 10 هزار تومان تعیین شده و به هیچ وجه با ارز حاصل از صادرات مجازی آن قابل جبران نیست و این درحالی‌ است که با راه‌اندازی یک سیاست مثبت در تجارت آب مجازی، مبنی بر واردات محصولات پرآب‌بر، می‌توان مشکلات بحران آب را کاهش داد.

با توجه به این‌که آب، یکی از مهم‌ترین منابع پایه محسوب می‌شود و اغلب کشورهایی که با کمبود منابع آبی مواجه هستند، از صادرات آب مجازی جلوگیری می‌کنند، انتظار می‌رود که ایران نیز مانند سایر کشورها این مساله را جدی بگیرد و به این مساله به‌طور ویژه توجه کند.