دستورالعمل مدون نظارتی بر معاملات بورس وجود ندارد

به گزارش پایگاه خبری سرمایه گذاری آنلاین،افزایش تعداد افرادی که وارد بورس شده اند، مسائل جدیدی را برای سهامداران و سازمان بورس و نهادی نظارتی ایجاد کرده است که برخی از این موارد می تواند، با یک شفاف سازی و یا اطلاع رسانی مشکلات برطرف شود. طی ماه های گذشته معاملات بسیاری در بورس با موضوع عدم تائید مواجه شده است یا بسیاری از تصمیمات نظارتی گرفته شده است که سهامداران نسبت به این تصمیمات تا حدودی به دلیل عدم آگاهی از دلایل آن، به این تصمیمات معترض بوده اند.

محسن خدابخش مدیر نظارت بر بورس های سازمان بورس هم رویه های موجود در بخش نظارت سازمان را شفاف دانست و اعلام کرد رویه نظارت بر بورس در ایران مانند همه دنیا است.

شاهین شایان آرانی نیز معتقد است: بسیاری از دلایل ابطال معاملات در همه بورس های جهان محرمانه است و شورای عالی در سایر کشور با حضور بخش خصوصی برگزار می شود و دولت کمتر در این نهاد بالادستی بورس ها دخالت دارد.

برای مشخص شدن ابعاد نظارت بر بورس در ایران به سراغ سعید اسلامی بیدگلی، دبیر کل کانون نهادهای سرمایه گذاری ایران رفتیم. دبیر کل کانون معتقد است، نظارت در کشور دستورالعمل مدون ندارد و باید برای جلوگیری از ایجاد شائبه برخورد سلیقه ای در نظارت بر معاملات این دستورالعمل باید هرچه سریعتر نوشته شود.

در ادامه گفت و گو با سعید اسلامی را می خوانید:

- نظارت در بورس در چه ابعادی انجام می شود؟ آیا تنها بر معاملات نظارت می شود و یا بر خود بورس ها هم نظارت انجام می شود؟

اسلامی: با تصویب قانون بازار اوراق بهادار و تشکیل نظام جدید بازار اوراق بهادار، عملا یک نهاد رگولاتوری یا قانون گذاری جدید برای این بازار با نام سازمان بورس اوراق بهادار ایجاد شد که درست است که گفته می شود نهاد عمومی غیردولتی اما عملا نهاد حاکمیتی محسوب می شود. رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار نیز توسط شورای عالی بورس ولی با حکم وزیر اقتصاد تعیین می شوند. سازمان بورس در بازار سرمایه به عنوان بانک مرکزی در بازار پولی کشور است. ارکان اجرایی این نهاد غیردولتی، بورس ها هستند و یک سری شرکت هایی که کار پشتیبانی انجام می دهند، مانند شرکت فناوری، شرکت سپرده گذاری مرکزی، کانون کارگزاران، کانون نهادهای سرمایه گذاری ایران، رایان بورس که سامانه کدال را دارد.

در این بین هم سازمان بورس و هم بورس ها دارای بخش نظارتی هستند. بخشی از نظارت ها در ارکان انجام می شود که باصطلاح نهادهای خود انتظام در بورس هستند که در همه سطوح این نظارت وجود دارد. بخش دیگری از نظارت نیز در بورس ها انجام می شود که نظارت بر معاملات در این بخش قرار دارد. تائید یا عدم تائید معاملات در این بخش از سیستم نظارتی سازمان بورس قرار دارد.

-بر چه موضوعاتی در بورس ها و چه مسائلی در سازمان بورس نظارت می شود؟

اسلامی: طبق ماده 35 سازمان بورس و اوراق بهادار، تخلفات اعضا و ناشرین توسط بورس ها رسیدگی می شود و تخلفات نهادهای مالی و نظارت بر بورس ها نیز توسط سازمان بورس انجام می شود. اما بر سازمان بورس نیز شورای عالی بورس نطارت می کند که این شورا فرا قوه ای است. در این شورا نماینده قوه قضائیه، 2 نماینده مجلس، رئیس سازمان بورس، بخش خصوصی، نماینده کانون ها،‌ 3 خبره بازار، وزیر اقتصاد، وزیر صنعت، معدن و تجارت و رئیس کل بانک مرکزی حضور دارند. یعنی این شورا فراتر از بازار سرمایه تشکیل می شود و برای نظارت بر سازمان بورس نیز این شورا باید تصمیم بگیرد.

- مکانیزمی برای نظارت بر سازمان بورس، بورس ها و معاملات وجود دارد؟ یعنی اگر فردی شکایتی داشت از چه طریقی می تواند این موضوع را پیگیری کند؟

اسلامی: اگر فردی از سازمان بورس شکایت داشته باشد، از طریق طی روند موجود در آیین نامه ها می تواند این شکایت را مطرح کند و شورای عالی بورس موظف به رسیدگی به این شکایت هاست. همه این نهادهای ناظر، مانع نظارت نهادهای نظارتی مانند سازمان بازرسی و نهادهایی از این دست نیست. طی ماه های گذشته دادستانی در نامه ای از برخی اتفاقات رخ داده در بازار سرمایه اظهار نگرانی کرده است که نشان می دهد می توان از سایر نهادهای ناظر نیز در این باره استفاده کرد. در کشوری با ساختار قانونی و حقوقی مانند کشور ما، نمایندگان مجلس نیز می توانند از طریق سوال از وزرا و دعوت از وزرا و رئیس سازمان بورس چه در صحن مجلس و چه در جلسات کمیسیون های تخصصی بر بازار سرمایه نطارت داشته باشند. البته از تحقیق و تفحص نیز می توان این نظارت را ادامه داد. ولی ساختار نظارت بر بورس ها و سازمان بورس همان چیزی است که گفته شد.

-بخش نظارت بر معاملات طی ماه های گذشته روزهای پرکاری را داشته است. علت چند برابر شدن میزان ابطال معاملات نسبت به گذشته چیست؟

اسلامی: این سوال باید پیگیری شود. این بخش از نظارت بر بورس برای بسیاری از جمله بنده هم تا حدود زیادی ابهام دارد. برای اینکه بتوانیم درست نظارت کنیم باید همه آنچه به عنوان وظایف نهاد ناظر از او می خواهیم به صورت مدون درآمده تا خدای نکرده نظارت بر معاملات، بورس ها و سازمان بورس به صورت سلیقه ای نشود. نظارت بر معاملات از طریق بورس ها و سپس در سازمان بورس اوراق بهادار انجام می شود. یعنی سازمان بورس بر تصمیمات تائید یا عدم تائید معاملات به صورت تصادفی نظارت می کند تا مشکلی در تصمیمات نهادهای نطارتی در بورس ها وجود نداشته باشد. اما مواردی هم بوده است که شکایت به سازمان بورس ارسال شده است و مردم خواهان پاسخگویی این سازمان بوده اند که بررسی علل عدم تائید معاملات توسط خود سازمان صورت گرفته است. در بعضی موارد هم شورای عالی بورس به ماجرا وارد شده است.

اما زمانی که حجم معاملات بالا می رود، نمی توان این نظارت را از یک نهاد بالادستی خواست. ورود به جزئیات و تک تک معاملات برای یک نهاد مانند شورای عالی بورس و یا حتی سازمان بورس غیر ممکن است. شورای عالی بورس هر 2 هفته یکبار یا ماهی یکبار برگزار می شود و نمی توان از این شورا خواست بر هر عدم تائید معامله ای که در بورس ها صورت می پذیرد، نظارت کند. پس عملا این راهکار نشدنی خواهد بود.

- آیا سازوکار مشخصی برای نظارت بر معاملات و یا نظارت بر بورس ها وجود دارد؟

اسلامی: مساله اساسی در شرایط فعلی طراحی یک سازوکار است تا نظارت بر بورس بر اساس این سازوکار انجام شود. وجود چنین سازوکاری می تواند بسیاری از شائبه ها را کاهش داده و در نهایت مشکلات را از بین ببرد. الان یک سازوکار وجود دارد که مردم می توانند شکایت کنند. اما با افزایش تعداد معاملات مانند انچه در ماه های اخیر رخ داده است، سازوکار بسیار مدون که بتوان به صورت مرتب بر معاملات توسط نهادهای بالادستی صورت گیرد، وجود ندارد.

- تصویب این سازوکار بر عهده کیست؟

اسلامی: شورای عالی بورس باید این سازوکاری که طراحی می شود را تائید و تصویب کند تا برای همه ارکان بورس قابل اجرا باشد. سازوکار موجود می گوید که افراد می توانند از بورس ها و سازمان بورس شکایت کنند و نهاد ناظر بالاتر باید به این شکایت رسیدگی کند.

- یعنی دستورالعمل مدونی وجود دارد که نظارت چگونه باید باشد؟

اسلامی: به طور مشخص دستورالعمل نظارتی مدون درباره ابطال معاملات نداریم. عملا عدم تائید معاملات در حال حاضر از طریق بورس ها و واحد حقوقی سازمان بورس انجام می شود. زمانی که تعداد شکایات بالا می رود، ممکن است شائبه برخورد سلیقه ای را افزایش دهد. این مساله در حال حاضر که تعداد افرادی که کد بورسی گرفته اند و در بورس فعال شده اند به شدت رشد داشته است، می تواند در آینده مشکلاتی را برای سهامداران و سازمان بورس ایجاد کند.

-نهادهای ناظر در سازمان بورس برای مواردی که اعلام می کند، آیا دلایل مشخصی دارد؟

اسلامی: بخش های نظارتی در سازمان بورس و بورس ها حتما برای تائید یا عدم تائید معاملات دلایل کافی دارند که گاهی این دلایل بیان نمی شود و نیازی هم به بیان آن نیست؛ ولی قطعا معاملات بر اساس دلایل موجود مورد ارزیابی قرار می گیرند. در سازمان بورس اوراق بهادار واحدهایی هستند که نظارت بر معاملات بر عهده آنهاست. این واحدها هم در بورس ها وجود دارد و هم در سازمان بورس. باید این پاسخگویی در نهادهای نظارتی بورس ایجاد شود که چرا در معاملات تغییر ایجاد می شود. این مساله در حال حاضر بسیار با اهمیت است.

- افزایش افراد حاضر در بورس میزان شکایت ها از نهاد ناظر را بالا برده است. این مساله آیا به عدم شفاف بودن دلایل نهاد ناظر ارتباطی ندارد؟

اسلامی: در سال های گذشته ماه ها می گذشت و اصلا موضوعی به نام ابطال معاملات وجود نداشت. اما از زمانی که تعداد سهامداران رشد کرده است، این مساله نیز به شدت افزایش یافته است که برخی از افراد نیز به دلیل بی اطلاعی از قوانین بورس و دلایل ابطال معاملات شروع به اعتراض می کنند. نظارت بر بورس ها در سازمان بورس اوراق بهادار توسط یک دایره صورت می گیرد که تعدادی از کارشناسان مالی در این دایره حضور دارند. در بورس ها هم همین مکانیزم وجود دارد که تعدادی از کارشناسان حضور دارند که بر معاملات نظارت دارند.

-به نظر شما چه دلایلی سبب عدم تائید معاملات یک نهاد می شود؟

اسلامی: دلایل مختلفی برای ابطال معاملات وجود دارد. در معاملات بلوکی و عمده دلایل با همین موضوع وجود دارد و در معاملات خرد نیز دلایل خاصی وجود دارد که کارشناسان را متقاعد می کند تا معامله ای را ابطال کنند. حضور افراد خاص در طرف های معامله، نقص در سامانه، مسائل اعتباری و ... می تواند دلایلی بر ابطال معاملات باشد. به هر دلیلی معامله ای ابطال شود باید دلایل آن بیان شود. نهاد ناظر چه در بورس ها و چه در سازمان بورس نمی تواند بدون ذکر دلیل معامله ای را باطل کند.

دلایل نهادهای ناظر محرمانه باقی می ماند. این برای عده ای مشکل ایجاد کرده است. چه راهکاری وجود دارد؟

اسلامی: این دلایل باید در سامانه پیام ناظر بیان شود. اما اینکه مکانیزم خاصی برای اعلام عمومی برای دلایل ابطال معاملات وجود دارد یا خیر بنده اطلاعی ندارم. ولی در مستندات اتفاقاتی که برای هر نماد رخ می دهد، باید این دلایل بیان شود. البته نباید گفت این نظارت چگونه باید باشد، اما در برخی موارد هم نمی توان دلایل را ذکر کرد. این دلایل باید محرمانه باشد. در برخی از موارد ممکن است بیان این دلایل مشکلات دیگری را برای ناشر یا سهامدار ایجاد کند. به نظر می رسد دلایل ابطال معاملات به صورت کلی باید به صورت شفاف بیان شود و جرئیات آن در مستندات باقی بماند. البته باید این مساله به طرفین معامله ابلاغ شود.