بورس ایران نیازمند سوت‌زنان قهار با ایجاد فضایی امن

به گزارش پایگاه خبری سرمایه گذاری و به نقل از سنا، «سوت زنان» یا «افشاگران» در سراسر جهان بازیگران اساسی در کشف تخلفات، حفاظت از امنیت عمومی و تقویت دموکراسی‌ها هستند. سوت زنان (Whistleblowers) یا افشاگران همواره نقش قدرتمندی در به چالش کشیدن فساد، جرم و جنایات فراملی و تخریب محیط زیست در سراسر جهان داشتند. ایالات متحده طولانی‌ترین سابقه قوانین پاداش افشاگران را دارد و اولین قانون پاداش را از طریق اصلاح قانون ادعاهای نادرست (False Claims Act) در سال ۱۹۸۶ معرفی کرد.
در سال ۲۰۰۳، زمانی که سازمان ملل «کنوانسیون مبارزه با فساد» را تصویب کرد، نقش حیاتی افشاگران و نیاز به حمایت از افشاگران به عنوان بخشی از حقوق بین الملل شناخته شد. این پیمان نامه توسط ۱۴۰ کشور امضا شد و رسماً به تصویب ۱۳۷ کشور از جمله ایالات متحده رسید. سازمان‌های بین‌المللی نیز در فشار برای پذیرش بیشتر قوانین مربوط به سوت زنان بین‌المللی تأثیرگذار بوده‌اند؛ از جمله گروه بیست (G۲۰)، سازمان همکاری اقتصادی و توسعه و همکاری اقتصادی آسیا و اقیانوسیه (APEC).
در سال های اخیر علاقه جهانی فزاینده ای به وضع قوانین سوت زنان وجود داشته است. به طوری که تا سال ۲۰۱۷ حداقل در ۵۹ کشور قوانین حمایت از سوت زنان وضع شده است. آمریکا، انگلستان، نیوزلند، ژاپن، کانادا، هلند،کره، ایرلند، مجارستان، بلژیک، استرالیا و اسلواکی به ترتیب جزو اولین کشورهایی بودند که این قوانین حمایت‌گرانه را وضع کردند.
با این حال، بدون حمایت‌ها و پاداش‌های کافی، عملاً بسیاری از قوانین هنوز از سوت زنان حمایت نمی‌کنند.
از میان کشورهای مختلف ایالات متحده توانسته است با حمایت‌ها و مشوق‌های کلیدی، از جمله مدیریت محرمانه افشاگری‌ها، جوایز مالی، و کانال‌های گزارش‌دهی مستقل، تأثیر پیشرو در وضع قوانین سوت زنان داشته است. در سال ۲۰۲۱ در حالی که ایالات متحده به مدت دو دهه از قوانین حفاظتی سوت زنان برخوردار بوده است، اروپا و منطقه آسیا و اقیانوسیه استانداردهای جدیدی را در مورد حفاظت از سوت زنان تعیین کرد.
چرا افشاگری؟
اطلاعات و کمک یک افشاگر که از نقض احتمالی قوانین اوراق بهادار مطلع است، می‌تواند یکی از قدرتمندترین سلاح ها در اجرای قوانین کمیسیون بورس و اوراق بهادار باشد. افشاگران از طریق آگاهی خود از شرایط و افراد درگیر، می‌توانند کمک کنند تا تقلب و سایر تخلفات احتمالی خیلی زودتر از آنچه ممکن است شناسایی شود. این امر به کمیسیون این امکان را می‌دهد که آسیب به سرمایه‌گذاران را به حداقل برساند، یکپارچگی بازارهای سرمایه ایالات متحده را بهتر حفظ کند و سریع‌تر مسئولین رفتارهای غیرقانونی را بازخواست کند.
بسیاری، سوت زنان را فداکار و نوع دوست معرفی می‌کنند که این وظیفه را فقط با هزینه شخصی انجام می‌دهند. برخی دیگر سوت‌زنان را خودخواه و کینه‌توز می‌دانند که صرفاً با انگیزه طمع و منفعت شخصی این کار را انجام می‌دهند. اما مصاحبه‌های دقیق انجام شده با افشاگران از محیط‌های کاری مختلف نشان می‌دهد که هیچ یک از این تصاویر به اندازه کافی انگیزه‌های یک سوت‌زن را نشان نمی‌دهند.
انگیزه‌های افشاگرانه در بازارهای مالی
مطالعه موردی انجام شده در سال ۲۰۱۴ بر روی ۷۶۱ نفر در آمریکا نشان می دهد که ۷۹ درصد از افراد، ارزش‌های شخصی آنها را وادار به این عمل می‌کند. این ارزش‌ها از شغل، حرفه، مذهب، جامعه، خانواده یا ترکیبی از اینها سرچشمه می‌گیرد و اعتقاد آنهاست که رفتار گزارش‌شده، اشتباه یا غیرقانونی است. در ۱۱ درصد دیگر از این موارد، انگیزه‌های آنها تدافعی است، به این معنی که آنها می ترسیدند که اگر گزارش ندهند و در نهایت تخلف آنها کشف شود، به گردن آنها بیفتد. تنها در ۲ درصد (۴ مورد) افشاگران در نتیجه گزارش خود ترفیع یا پاداش دریافت کردند و در نهایت، ۳ درصد از افشاگران گفتند که رنجش و خشم مدیریت باعث تقویت گزارش آنها شده است.
از آنجایی که تصمیم برای ارائه اطلاعات در مورد تقلب در اوراق بهادار یا سایر تخلفات، ساده نیست مرکزی تحت عنوان دفتر افشاگر(The Office of the Whistleblower) به منظور مدیریت برنامه افشاگران کمیسیون بورس و اوراق بهادار ایالات متحده (Securities and Exchange Commission) تأسیس شد. این کمیسیون توسط کنگره مجاز است تا جوایز پولی را به افراد واجد شرایطی که اطلاعات دقیق و با کیفیت بالا ارائه می‌کنند ، تخصیص دهد.
در سال مالی ۲۰۲۲، کمیسیون بورس و اوراق بهادار ایالات متحده (SEC) بیش از ۱۴۳ میلیون دلار به سوت زنانی که اطلاعات آنها منجر به اقدامات موفقیت آمیز اجرایی شد، اعطا کرد. بزرگترین جایزه افشاگر SEC که تاکنون در سال مالی ۲۰۲۲ صادر شده است، یک جایزه ۳۷ میلیون دلاری بود که در ۲۱ ژانویه ۲۰۲۲ اهدا شد.
به طور کلی، SEC از زمان صدور اولین پاداش خود در سال ۲۰۱۲، تقریباً ۱.۲ میلیارد دلار به ۲۴۸ فرد اعطا کرده است و علی‌رغم چالش‌های ناشی از COVID-۱۹، سال مالی گذشته رکوردهای جدیدی ثبت کرد که منجر به اعطای جوایز بیشتر از مجموع همه سال‌های قبل شد.
ارزش «برنامه سوت زن» کمیسیون بورس و اوراق بهادار ایالات متحده بعنوان یک چارچوب برتر
در سال ۲۰۱۰، پس از یک سری رسوایی‌های شرکتی در آمریکا که شرکت‌ها را تعطیل کرد و باعث نابودی سرمایه‌گذاران بی‌شماری شد، این کشور درباره چگونگی شکستن چرخه تقلب و فساد به چالش کشیده شد.
ناظران مالی بر روی دو حقیقت اساسی به توافق رسیده بودند یک اینکه وضعیت موجود حمایت از سرمایه‌گذار شکست خورده بود و مورد دوم ، مجریان قانون نمی توانستند بدون کمک افراد دارای هوش عملی به طور موثر و کارآمد بازار را کنترل کند.
نتیجه این بررسی‌ها موجب تصویب قانون اصلاحات و حمایت از مصرف کننده وال استریت شد که یکی از گسترده‌ترین اصلاحات مالی از زمان رکود بزرگ بود. بر اساس این اساسنامه، SEC یک برنامه جایزه انقلابی را ایجاد کرد که اکنون به عنوان «برنامه افشاگر SEC» شناخته می‌شود، که از طریق آن سوت زنان واجد شرایط جوایز پولی قابل توجهی دریافت می‌کنند، مورد حمایت‌های شغلی قرار می‌گیرند و توانایی ارائه گزارش به‌صورت ناشناس را دارند.
در برآوردی کلی می توان متوجه شد که مکانیسم افشاگری و اطلاع‌رسانی در ایالات متحده آمریکا تاریخچه‌ای نسبتا طولانی‌تر و شگفت‌انگیز داشته و مشخصا به SEC کمک کرده تا به نتایج مطلوب‌تری دست یابد. در ادامه به مواردی که ممکن است از «برنامه افشاگر SEC» (the SEC Whistleblower Program) بعنوان مکانیزمی موثرتر آموخت می پردازیم.
سوت زنان به توقف نقض قوانینی که SEC ممکن است هرگز کشف نکند، کمک می‌کنند، در نتیجه از ضرر صدها یا هزاران سرمایه‌گذار جلوگیری می‌کنند، و به بازیابی وجوه به نفع سرمایه‌گذاران قربانی کمک می‌کنند.
نجات زمان و منابع مالی سرمایه‌گذار نکته قابل توجه‌ای است که در این برنامه به صورت ویژه‌ای در مورد آن فکر شده است، گزارشات سالانه دفتر افشاگر SEC تأیید می‌کند که «بسیاری از اطلاعات سوت زنان تضمین می‌کند که اقدامات اجرایی ما موفق باشد و به ‌طور چشمگیری به سرمایه‌گذاران کمک کرده است». همچنین افشای سوت زنان مستقیما به بازگشت صدها میلیون دلار به سرمایه‌گذاران کمک کرده است.
تحقیقات و بررسی‌های انجام شده نشان می‌دهد در مکانیزم سوت زنی پاداش پولی بالاتر، قدرتمندترین ابزار برای تشویق افشاگران برای گزارش دادن هستند. در حالی که بسیاری از کشورها در چند سال گذشته قوانینی برای سوت زنان تصویب کرده‌اند، تنها تعداد کمی از آنها برنامه‌های پاداش را در نظر گرفته‌اند. این یک واقعیت شناخته شده است که بازارهای مالی عاری از فساد نیستند و بنابراین مبلغ پاداش نقش حیاتی در موفقیت مکانیسم «افشا» ایفا می‌کند. بنابراین، افزایش پاداش پولی سوت زنان می‌تواند افشاگری‌های بیشتری را تشویق کند و در نتیجه دستیابی به اهداف را برای مجریان بازارهای مالی آسان کند.
قوانین پاداش سوت زنان اخیراً در کره جنوبی، غنا، اسلواکی و کانادا وضع شده است. در حالی که این برنامه‌های پاداش، پیشرفت آنچنانی نداشته است اما موفقیت‌های اولیه آنها، قدرت بالقوه قوانین جهانی پاداش را برای مبارزه با فساد کاملا نشان می‌دهد.
وضع قوانین برای حمایت از افشاگران
در سال ۲۰۱۵، انتاریو اولین استان کانادایی بود که قانون پاداش افشاگر را برای گزارش تقلب در اوراق بهادار معرفی کرد. این قانون به افشاگرانی که تقلب در اوراق بهادار را به کمیسیون اوراق بهادار انتاریو گزارش می‌دهند اجازه می دهد ۵ تا ۱۵ درصد از کل تحریم‌های پولی را دریافت کنند.
حفاظت جانی و شغلی نیز همیشه یکی از مهمترین دغدغه های سوت زنان بوده و در موارد زیادی علت اصلی عدم افشای اطلاعات از طرف افراد آگاه به همین موضوع برمی‌گردد. «برنامه افشاگر SEC» برای حمایت از سوت زنان قوانین زیادی را در نظر گرفته است که در سال های اخیر بصورت مداوم دستخوش تغییرات و بازبینی‌های فراوان قرار گرفته و بستری امن را برای آنها فراهم کرده است.
در کانادا نیز کمیسیون اوراق بهادار انتاریو (OSC) تمام تلاش‌های منطقی را برای محافظت از هویت سوت زنان انجام می‌دهد. بر اساس قانون اوراق بهادار انتاریو و قانون معاملات آتی کالاها؛ OSC می‌تواند علیه کارفرمایانی که از افشاگران انتقام می‌گیرند، اقدامات اجرایی انجام دهد. افشاگران همچنین این گزینه را دارند که در صورت داشتن وکیل، به صورت ناشناس گزارش دهند.
حفاظت از افشاگر صرف نظر از اینکه اطلاعات ارائه شده به OSC منجر به اقدامات اجرایی شود یا خیر اعمال می‌شود و حتی در صورتی که یک افشاگر معیارهای دریافت جایزه را نداشته باشد، حمایت‌ها همچنان اعمال می‌شود.
در استرالیا و نیوزیلند، قانون سوت زنی به طور خاص کارفرمایان را ملزم می‌کند که هویت یک افشاگر را محرمانه نگه دارند، مگر در شرایط خاص.
در ژاپن نیز دستورالعمل دقیقی از دولت در مورد نحوه محافظت از هویت یک سوت‌زن در طول تحقیقات دارد تا طرف‌های ذینفع متوجه نشوند که تحقیقات توسط گزارش یک سوت‌زن آغاز شده است.
در انگلستان، این حمایت‌های بقدری بالاست که کارمندان گاهی اوقات سعی می‌کنند خود را به عنوان افشاگر معرفی کنند تا از حمایت بیشتری برخوردار شوند. این نکته منجر به تغییر قوانین انگلستان در چند سال گذشته شد تا تاکید کنند که سوت‌زنان قبل از اینکه واجد شرایط حمایت شوند باید مواردی را که در راستای منافع عمومی است، گزارش دهند.
علاوه بر مواردی که گفته شد می‌توان به این مورد هم اشاره کرد که SEC به دلیل محدودیت‌های دانشی و اجرایی خود توانایی مقابله با فساد در بازار مالی را به تنهایی ندارد، بنابراین راهنمایی‌های سوت زنان/افشاگران می‌تواند باعث شود تا پایگاه دانش کمیسیون گسترش پیدا کرده و بینشی را در مورد فعالیت‌های که برای سرمایه‌گذاران آمریکایی مضر است، ارائه ‌دهد که SEC را قادر می‌سازد تا منابع محدود خود را به‌طور بهینه هدف قرار دهد.
بورس ایران و سوت‌زنان
حقیقت این است که بازار سرمایه ایران با وجود گستردگی در ابعاد طی سال‌های گذشته و ورود سرمایه‌گذاران حقیقی و حقوقی متنوع‌تر، هنوز خانواده بسیار بزرگی از فعالان حرفه‌ای ندارد و تعداد افراد مطلع با قدرت نفوذ بالا، زیاد نیست. این موضوع در کنار تضاد منافع مورد بحث در خصوص انتشار اطلاعات مربوط به تخلفات و در مرحله بعد، معضلاتی نظیر از دست دادن موقعیت‌های شغلی، حرفه‌ای، پایگاه اجتماعی درون سازمانی و مواردی از این دست، ضرورت ایجاد کمیسیون قدرتمند با قوانین سخت‌گیرانه را به شدت بالا می‌برد.
بر همین اساس، صرف ایجاد یک کمیسیون برای افشاگری بدون درنظر گرفتن حساسیت‌های موجود، یک رفع تکلیف بدون نتیجه خواهد بود.
* ترجمه و تألیف: محیا احمدی