مزایا و معایب رواج رمزارزها در اقتصاد کشور

بیت کوین طبق تحقیقات صورت گرفته تا به الان خالی از اشکالات فقهی و شرعی به نظر نمی‌رسد ،در مورد مسائل شرعی معاملات رمزارزها باید هر رمزارزی را با توجه به ویژگی های خاص آن رمز ارز مورد بررسی قرار داد.
رمزارزها، گونه‌ای از نظام‌های پرداخت، انتقال و ذخیره ارزش هستند که معمولاً بدون دخالت بانک مرکزی و نهادهای متمرکز تولید و اداره می‌شوند. طراحان رمزارزها سازوکاری تدوین می‌کنند که ذینفعان مختلف با توان رایانشی خود به شبکه رمزارز آنها ملحق شوند و در اداره آن مشارکت کنند. وقتی کسی شرایط معین یک رمزارز را محقق کند، مقداری از همان رمزارز در قالب واحد جدید یا کارمزد به آن شخص پرداخت می‌شود؛ به این عمل استخراج می‌گویند.
سرعت فراگیری مبادلات رمزارزها گویای این است که مؤسسات مالی سنتی دیگر نمی‌توانند به‌تنهایی پاسخگوی نیازهای مالی به‌وجود آمده در جهان باشند. رمزارزها از طریق ارائه دسترسی آسان‌تر به خدمات مالی، می‌توانند سبب رشد اجتماعی و اقتصادی در سراسر جهان، از جمله در کشورهای در حال توسعه شوند. این پول‌های دیجیتال به‌ویژه بیت‌کوین مزایای بسیاری دارند که برخی از مهم‌ترین مزایا عباتند از استفاده از رمزارزها در پرداخت های بین المللی در شرایط تحریم و ایجاد فرصتی مناسب برای کشورهای دارای سیستم بانکداری ضعیف و کاهش هزینه‌های معاملات خواهد بود. از مهمترین معایب در بحث رمزارزها می‌توان به نگرانی‌های زیست محیطی، اتهام به رمزارزها برای فعالیت های پولشویی و فعالیت های تبهکارانه، از دست رفتن قدرت بانک‌های مرکزی کشورها در اجرای سیاست‌های پولی، نوسانات بسیار زیاد رمزارزها نام برد. فناوری غیر متمرکز بلاکچین‌ و ظهور رمزارزها نوع جدید و بدون‌ مرزی‌ از پول برای اقتصاد جهان به ارمغان آورده که مرتبط با هیچ دولت و کشوری نیست و افزایش حجم آن بی قاعده نبوده و مستلزم صرف انرژی برق قابل توجه و به کارگیری تخصص است. این پول نوآورانه‌ اما بازار پرنوسانی‌ دارد و بیشتر تبدیل به فرصتی برای کسب سود معامله گران و سفته بازان‌ شده‌است.
مهم‌ترین چالش رمزارزها تهدید ابزارهای نهاد دولت است؛ به گونه‌ای که می‌تواند میزان تاثیرگذاری تصمیمات دولت‌ها را دستخوش تغییر کند و از آنجا که هیچ مرکزیتی در این شبکه وجود ندارد می‌تواند کنترل دولت‌ها را در سطوح مشخصی از بین ببرد. برای مثال نظام مالیاتی دولت‌ها می‌تواند از سوی رمزارزها با تهدید مواجه شود و آنها را با مشکل تامین مالی روبه‌رو کند، از سوی دیگر ممکن است در آینده رمزارزها جایگزین ارزهای سنتی شوند و در قیمت‌گذاری کالا و خدمات از آنها استفاده شود که حاکمیت پولی دولت را به خطر خواهد انداخت؛ اتفاقی که به‌دلیل نوسانات بسیار زیاد رمزارزها تا امروز تحقق نیافته است. می‌توان به این موضوع اشاره کرد که یکی از چالش‌های کشورهای در حال توسعه، خروج سرمایه است. بیت‌کوین با تسهیل نقل و انتقالات به‌صورت غیرمتمرکز می‌تواند خروج سرمایه را از کشورهای در حال توسعه تسریع کند که خود این پدیده موجب می‌شود این کشورها در آینده وضعیت بدتری داشته باشند؛ این اتفاق باعث می‌شود کنترل دولت‌ها در اجرای سیاست‌های پولی و مالی برای رسیدن به اهداف از پیش تعیین شده کم شود و در صورت اجرای یک سیاست مغایر با منافع افراد، شاهد تبدیل این سرمایه‌ها به بیت‌کوین و خروج وسیع سرمایه از این کشورها باشیم. البته در کنار تمام نکات منفی خروج سرمایه از کشورهای درحال توسعه، نکته مثبتی نیز وجود دارد و آن اینکه دولت‌ها مجبور خواهند شد در تصمیمات خود منافع تمام افراد را لحاظ کنند و از استبداد رای بپرهیزند.
بر اساس آخرین گزارش استتیستا میزان استخراج و تولید رمز ارزها بر اساس کشورهای مختلف به شرح نمودار زیر است:

همانطور که نمودار بالا نشان می‌دهد کشورهای چین، ایالات متحده، قزاقستان، روسیه، ایران و مالزی از مهمترین کشورهای استخراج رمزارزها هستند. طبق آخرین اطلاعات که مربوط به آوریل 2021 است میزان استخراج در کشورهای مختلف به شرح زیر است:

بر این اساس در ماه آوریل 2021 کشور چین با 46.04 درصد و ایالات متحده با 16.85 درصد در صدر کشورهای استخراج رمزارزها قرار دارند ؛ کشور ایران با 4.64 درصد رتبه پنجم در کشورهای جهان در استخراج رمزارزها را داشته است.
تازه‌ترین گزارشی که از سوی شاخص مصرف برق بیت کوین دانشگاه کمبریج منتشر شده است، نشان می‌دهد سهم ایران از استخراج بیت کوین در دنیا در سال 2021 افزایش یافته است. بر همین اساس، ایران مبدا 4.64 درصد از بیت کوین استخراج شده در جهان است. در سپتامبر 2019 این سهم تنها 1.74 درصد بود. در واقع داده‌های جدید نشان می‌دهد ایران پنجمین استخراج کننده بزرگ بیت کوین در دنیا شده است.
ظهور ارزهای دیجیتال به دلیل ماهیت ذاتی خود که امکان ردیابی طرفین تراکنش را تقریبا غیرممکن می‌کند، موجب شده است تا مسیر جدیدی برای نقل و انتقالات مالی برای مقاصد تحریم آمریکا ایجاد شود. ایالات‌متحده در گزارشی جدید اعلام کرد که باید تحریم‌های خود را با این تکنولوژی مدرنیزه کند تا بتوانند از آن به عنوان یک ابزار کاربردی برای امنیت ملی استفاده کنند. البته این امر نیازمند هزینه‌های گزاف مالی و اجتماعی برای آنها خواهد بود. ایران دلایل زیادی برای ایجاد رمزارز دارد که در حوزه دلایل خاص می‌توان به دور زدن تحریم‌ها و همچنین امکان ایجاد ارتباط با فضای بین‌المللی اشاره کرد. تهران به‌دلیل تحریم‌های شدید آمریکا نیازمند استفاده از ارزهای مجازی است تا بتواند آنها را دور بزند. همچنین اقدامات آمریکا باعث انزوای ایران در حوزه تبادلات بانکی شده است، به همین دلیل شهروندان ایرانی نمی‌توانند به‌راحتی کالاهای موردنیاز خود را از بازارهای جهانی تهیه کنند. قدرت‌گیری ارزهای مجازی در ایران می‌تواند این امکان را دراختیار شهروندان ایرانی قرار دهد تا با استفاده از آنها به خدمات موردنیازشان در فضای مجازی مانند خرید نرم‌افزارها دسترسی داشته باشند.
در میانه خوش‌بینی‌ها درباره عملکرد قابل‌قبول رمزارزها اما تعداد زیادی از کارشناسان با دلایلی معقول اما نه قاطع معتقدند این‌گونه ارزها قابلیت چندانی برای دور زدن تحریم‌ها ندارند. این افراد امکان دور زدن تحریم‌ها را با استفاده از رمزارزها به‌طور کامل رد نمی‌کنند اما حجم خریدهای ممکن در این شیوه را چندان بزرگ نمی‌دانند. بنابراین استفاده از رمزارزها برای دورزدن تحریم‌ها مخالفانی نیز دارد که مهمترین دلایل مخالفان استفاده از رمزارزها برای دور زدن تحریم عبارتند از:

1. مخالفان معتقدند در چرخه مبادلات مالی نهایتا رمزارزها باید به ارزهای ملی تبدیل شود که در این نقطه قابل شناسایی خواهند بود. در کشوری مانند آمریکا کسانی که بیت‌کوین دراختیار دارند باید در خوداظهاری‌شان این ارز را نیز درکنار دیگر اموال‌شان اعلام کنند در غیر این صورت هر زمان که بخواهند بیت‌کوین‌هایشان را به دلار تبدیل کنند دولت آمریکا از این مساله باخبر خواهد شد.

1. هرگونه مبادله اقتصادی نیازمند تایید بانک‌های مرکزی در کشورهای مبدا و مقصد است. کشورهایی که تحت تحریم قرار دارند به‌راحتی نمی‌توانند طرف معامله چنین مبادلاتی باشند زیرا درصورت برقراری ارتباط با بانک کشورهای غیرتحریمی، می‌توانند زمینه‌ساز جریمه این بانک‌ها ازسوی آمریکا شوند. بانک‌ها برای تایید مبادلات خود باید مستندات مربوط به منشأ ارز را به‌دست بیاورند و اگر این منشأ به کشورهای تحریمی منتهی شود ریسک مبادله برای این بانک بالا خواهد رفت.

1. درکنار امکان شناسایی منشأ رمزارزها ازسوی بانک‌ها باید در نظر داشت که کماکان بسیاری از بانک‌ها ارزهای دیجیتال را به رسمیت نمی‌شناسد و به همین دلیل نمی‌توان برای تجارت‌های بین‌المللی به رمزارزها اتکا کرد.

1. رمزارزها هنوز برای انجام مبادلات کلان دارای تضمین کافی نیستند. از این نوع ارزها برای ضمانتنامه بانکی مثل ال‌سی نمی‌توان استفاده کرد. رمزارزی‌ها دارای سازوکارهای اطمینان‌بخش نیستند و به‌طور مستقل قابل اعتماد نیستند. سازوکارهایی مانند سوئیفت برای ایجاد اطمینان میان بانک‌ها به‌کار می‌روند ولی در رمزارزها چنین سازوکار قدرتمندی به وجود نیامده است؛ اما باید در نظر داشت که چنین امکاناتی درحال شکل‌گیری هستند گرچه به حد مناسبی نرسیده‌اند.

رمزارزها شاید بیشتر از آنکه در دستان دولت‌ها باشند در دستان مردم قرار دارند. حجم کلی این ارزها نیز گرچه به بیش از 2تریلیون دلار رسیده اما هنوز وارد مبادلات کلان نشده است. از این‌رو با ارزهای مجازی تنها می‌توان خریدهای جزئی انجام داد نه آنکه بتوان با آنها دست به واردات مواد اولیه صنعتی یا بار بزرگی از دارو زد.

رمز ارز ملی یکی از کاربردهای زنجیره بلوک شبکه بانکی طراحی شده توسط شرکت خدمات انفورماتیک است . که در حال حاضر در مرحله آزمایشی قرار داشته و در صورت تایید بانک مرکزی در سیستم بانکی استفاده خواهد شد. اکثر کشورها به دنبال رمز پول ملی (رمز ارز ملی) هستند، سایر رمز ارزها در جامعه جهانی با نام رمز دارایی شناخته شده‌اند. کشور چین جز اولین کشورهایی بود که از رمز ارز ملی رونمایی کرد و قصد دارد، در بحث شانگهای و جاده ابریشم یوان دیجیتال را جا بی اندازد. اگر ایران رمز پول ملی را فعال کند، استفاده‌های خوبی برای کشور خواهد داشت و بانک مرکزی می‌تواند، از افراد رمز دارایی‌هایی مثل بیت کوین، اتریوم و... را دریافت کند و به رمز پول ملی یا ریال دیجیتال تبدیل کند. در نهایت بیت کوین یا هر کوین دیگر به عنوان ذخیره ملی رمز دارایی، در کشور می‌ماند. با این کار چرخه اقتصاد کشور راه می‌افتد.
به طور مثال زمانی که قصد خرید کالایی از کشور چین را داریم، این رمز دارایی ملی به یوان دیجیتال تبدیل می‌شود و در مبادلات تجاری به کار می‌رود. چین و خیلی از کشورهای دیگر رمز ارز ملی را قبول می‌کنند. کشورهایی مثل السالوادور هم بیت کوین را پذیرفته‌اند. باید از این فرصت به بهترین شکل استفاده شود. خوشبختانه در این حوزه بانک مرکزی، بخش خصوصی و شرکت‌های سازمان نظام صنفی رایانه‌ای کشور تکنولوژی و تخصص بالایی دارند. این مجموعه‌ها در عملیاتی شدن رمز پول ملی می‌توانند تأثیرگذار باشند.
در مسئله تحلیل حکم شرعی رمزارزها حکم واحدی برای همه ارزهای دیجیتال وجود ندارد و باید هر رمزارزی را جداگانه مورد بررسی فقهی قرار داد زیرا ویژگی های هر یک متفاوت است پس نمی‌شود این گونه اظهارنظر کرد که معاملات ارزهای دیجیتالی به صورت کلی موافق رای شارع یا خلاف آن هست اما در کارهای علمی که صورت گرفته معاملات معروف ترین ارز دیجیتال یعنی بیت کوین هم از لحاظ فقه فردی و جز دارای اشکالات غرر و اکل مال به باطل بوده و طبق تحلیل فقه کلان نگر نیز دارای مشکل شرعی عدالت توزیعی است. برای بقیه ارزها باید تحلیل متناسب با آن صورت بگیرد ولی بیت کوین طبق تحقیقات صورت گرفته تا به الان خالی از اشکالات فقهی و شرعی به نظر نمی‌رسد. در مورد مسائل شرعی معاملات رمزارزها باید هر رمزارزی را با توجه به ویژگی های خاص آن رمز ارز مورد بررسی قرار داد.
توصیه به دولت این است که دولت به عنوان یک مرجع رسمی، موضعش را نسبت به رمز ارزها مشخص کند.
صرافی های اکنون حکمی از نهاد ناظر ندارند و همه در نوعی بلاتکلیفی در این خصوص به سر می برند.