دلایل عدم توسعه ابزارهای مالی نوین بازار سرمایه

مونا حاجی علی اصغر
کارشناس بازار سرمایه
برای تأمین مالی کسب‌وکارهای خصوصی و در حال رشد (نظیر صندوق‌های جسورانه بورسی [VC]، صندوق‌های سرمایه‌گذاری خصوصی [PE] و پلتفرم‌های تأمین مالی جمعی [Crowdfunding]) به چند دسته قابل تقسیم است:
۱. ضعف در سیاست‌گذاری و ناتوانی در پیاده‌سازی اجرایی
سیاست‌های سطحی و ناقص: هرچند در سال‌های اخیر نهاد ناظر برخی مقررات اولیه برای صندوق‌های VC و PE یا سکوهای کرادفاندینگ وضع کرده، اما چارچوب‌ها ناقص و محافظه‌کارانه‌اند و به بلوغ نرسیده‌اند.اجرای کند و زمان‌بر: فرایند اخذ مجوز، تشکیل، و عملیاتی‌کردن این ابزارها بسیار زمان‌بر، پیچیده، و پرهزینه است. همین مسئله موجب ناامیدی بازیگران بخش خصوصی شده است.
۲. نگاه سنتی و محافظه‌کار نهادهای ناظر و تصمیم‌گیر
تمایل به ابزارهای کم‌ریسک و قابل کنترل: سازمان بورس عمدتاً تمرکز خود را روی ابزارهایی مانند اوراق بدهی و صندوق‌های درآمد ثابت گذاشته و تمایلی به پذیرش ریسک ابزارهای نوآورانه ندارد.ارزیابی سنتی ریسک: ابزارهای VC و PE ذاتاً پرریسک هستند، اما این ریسک باید توسط سرمایه‌گذاران آگاه پذیرفته شود. در ایران، رگولاتور اغلب با ذهنیت محافظت از سرمایه‌گذاران خرد، عملاً نوآوری را مسدود کرده است.
۳. فقدان فرهنگ سرمایه‌گذاری خطرپذیر و نبود بازیگران حرفه‌ای
کمبود تخصص: راه‌اندازی و مدیریت صندوق‌های جسورانه یا سرمایه‌گذاری خصوصی نیازمند تیم‌های حرفه‌ای، دارای سابقه در تحلیل استارتاپ‌ها و ساختاردهی معاملات پیچیده است. چنین تیم‌هایی در ایران انگشت‌شمارند.انتظارات غیرواقعی سرمایه‌گذاران: بسیاری از سرمایه‌گذاران بازار سرمایه ایران به بازدهی فوری عادت دارند و ریسک‌پذیری لازم برای سرمایه‌گذاری در ابزارهای بلندمدت و نوآورانه را ندارند.
۴. محدودیت‌های قانونی و مالیاتی
نبود مشوق‌های مالیاتی: در کشورهای موفق، سرمایه‌گذاری در صندوق‌های VC و PE مشمول معافیت مالیاتی یا تخفیف‌هایی می‌شود. در ایران، چنین حمایت‌هایی وجود ندارد.ابهام‌های حقوقی: ساختار حقوقی سرمایه‌گذاری در استارتاپ‌ها، خروج سرمایه‌گذاران، تضمین بازده، و تسویه‌های قراردادی هنوز در نظام حقوقی ایران با ابهام و ریسک همراه است.
۵. ضعف در زیرساخت‌های فناوری و اطلاعات
نبود بانک‌های اطلاعاتی دقیق: برای ارزیابی کسب‌وکارهای نوپا، داده‌های بازار و عملکرد ضروری‌اند. چنین پایگاه‌هایی در دسترس عمومی نیست.فناوری ناکافی برای پلتفرم‌های کرادفاندینگ: اجرای حرفه‌ای تأمین مالی جمعی نیاز به زیرساخت‌های فنی، سیستم احراز هویت، پردازش مالی امن، و هوش مصنوعی دارد که به‌خوبی توسعه نیافته‌اند.
۶. بی‌اعتمادی میان نهادها و بخش خصوصیت
جربه‌های ناموفق قبلی: برخی موارد شکست صندوق‌های جسورانه یا طرح‌های تأمین مالی اشتباه، موجب بی‌اعتمادی به ابزارهای نوین شده‌اند.عدم ارتباط مؤثر بین کارآفرینان و نهادهای بازار سرمایه: اغلب کارآفرینان ترجیح می‌دهند با سرمایه‌گذاران خصوصی یا دوستان و خانواده کار کنند تا ورود به سازوکارهای رسمی و پیچیده بورس.
جمع‌بندی و پیشنهادها
عدم توسعه ابزارهای نوین تأمین مالی در بازار سرمایه ایران، ترکیبی از ناتوانی در اصلاح ساختارهای نظارتی، ضعف نهادسازی، فرهنگ سرمایه‌گذاری سنتی، و نبود مشوق‌های مناسب است.
برای تغییر این وضعیت:
1. بازنگری و تسهیل جدی مقررات تشکیل صندوق‌های VC، PE و کرادفاندینگ.
2. ارائه مشوق‌های مالیاتی به سرمایه‌گذاران خطرپذیر.
3. راه‌اندازی sandbox قانونی برای ابزارهای جدید مالی.
4. تربیت مدیران حرفه‌ای VC/PE از طریق دوره‌های تخصصی.
5. تقویت اعتماد از طریق شفافیت، گزارش‌گیری مؤثر و ایجاد سابقه موفق در صندوق‌های پیشرو.