تحول در نظام بانکی ایران با «چک‌های صیادی و الکترونیک»

به گزارش سرمایه‌گذاری آنلاین ، با اجرای قانون جدید چک و توسعه چک الکترونیک، بانک مرکزی و شبکه بانکی ایران توانسته‌اند گام بزرگی در افزایش شفافیت اقتصادی و امنیت مبادلات مالی بردارند. چک صیادی و چک الکترونیک، دو ابزار کلیدی در این مسیر بوده‌اند که توانسته‌اند مشکلات سنتی چک‌های کاغذی را کاهش داده و روند پرداخت‌ها را تسهیل کنند.
قانون جدید چک از ابتدای سال ۱۴۰۰ اجرایی و در راستای سیاست‌های اقتصاد مقاومتی و با هدف کاهش جرائم مالی و افزایش اعتبار چک تدوین شد. در این قانون، سامانه صیاد به‌عنوان یک ابزار نظارتی و کنترلی نقش اساسی دارد و باعث شده چک‌ها قبل از صدور و وصول، از نظر اعتباری بررسی شوند. این سامانه با ایجاد شفافیت در مبادلات، امکان بررسی اعتبار صادرکننده چک را فراهم کرده و از صدور چک‌های بلامحل جلوگیری می‌کند.

تحول در نظام بانکی و حرکت در مسیر شفافیت

یکی از مهم‌ترین دستاورد‌های اجرای قانون جدید چک، افزایش شفافیت اقتصادی است. ثبت و استعلام چک‌ها از طریق سامانه صیاد، امکان نظارت دقیق‌تر بر مبادلات مالی را فراهم کرده و از فرار‌های مالیاتی و فساد اقتصادی جلوگیری می‌کند. همچنین، با بررسی اعتبار صادرکننده چک قبل از صدور آن، امکان صدور چک‌های بلامحل کاهش یافته و تعداد چک‌های برگشتی به شکل قابل‌توجهی کم شده است. به‌علاوه، تخصیص شناسه منحصر‌به‌فرد به هر چک و ثبت آن در سامانه مرکزی، از وقوع جرائمی مانند جعل، سرقت و مفقودی چک جلوگیری کرده است.
بر اساس گزارش‌های رسمی، اجرای قانون جدید چک منجر به کاهش میانگین ۳۰ درصدی چک‌های برگشتی نسبت به سال‌های قبل شده است. علاوه بر این، اعتبار چک‌ها در مبادلات تجاری افزایش یافته و باعث شده اعتماد عمومی به استفاده از چک‌ها بیشتر شود. این روند، همچنین منجر به کاهش پرونده‌های قضایی مربوط به چک‌های برگشتی شده و بار سیستم قضایی کشور را نیز کاهش داده است.

نقش سامانه صیاد چیست؟

سامانه صیاد از طریق روش‌های مختلفی توانسته تأثیر بسزایی در شفافیت اقتصادی کشور داشته باشد. همانطور که پیشتر عنوان شد، یکی از مهم‌ترین روش‌ها، امکان ثبت و استعلام چک‌ها به‌صورت آنلاین است. این ویژگی به دارندگان چک این امکان را می‌دهد که پیش از پذیرش یک چک، اطلاعات مربوط به صادرکننده و سابقه اعتباری او را بررسی کنند.
همچنین، این سامانه با اعتبارسنجی مشتریان و جلوگیری از تخصیص دسته‌چک به افراد دارای سوابق نامناسب، به افزایش امنیت و کاهش چک‌های بلامحل کمک کرده است. از دیگر مزایای سامانه صیاد، تمرکز اطلاعات در یک پایگاه داده‌ای یکپارچه است که باعث شده تمام فرآیند‌های مرتبط با چک به‌صورت شفاف و قابل‌پیگیری باشند.
چک الکترونیک از آبان ۱۴۰۱ به‌عنوان جایگزینی برای چک‌های کاغذی معرفی شد و از طریق سامانه چکاد (چک امن دیجیتال) در دسترس کاربران قرار گرفت. این ابزار دیجیتالی امکان صدور و انتقال چک را به‌صورت غیرحضوری و با امنیت بالا فراهم کرده است. بانک مرکزی با توسعه زیرساخت‌های فناوری اطلاعات در شبکه بانکی، بستری را فراهم کرده که کاربران بتوانند از طریق سامانه‌های بانکی، چک الکترونیک صادر و آن را مدیریت کنند.

عملکرد سامانه چکاد

سامانه چکاد از سه ویژگی اصلی برخوردار است که آن را به ابزاری کارآمد در نظام بانکی تبدیل کرده است. نخست، امنیت بالای این سامانه است که با استفاده از امضای الکترونیکی و ثبت دیجیتال چک، احتمال جعل و دستکاری را به حداقل رسانده است. دوم، سهولت در استفاده از آن است، به‌گونه‌ای که کاربران می‌توانند از طریق موبایل بانک و اینترنت بانک، به‌راحتی چک الکترونیکی صادر کرده و انتقال دهند. سومین ویژگی، پذیرش بین‌بانکی این چک‌ها است که بانک مرکزی تمامی بانک‌ها را موظف کرده تا چک‌های دیجیتال را در شبکه بانکی بپذیرند و پردازش کنند.
آخرین آمارها نشان می‌دهد که تعداد بانک‌های ارائه‌دهنده خدمت چک دیجیتال به ۲۴ بانک رسیده و از زمان راه‌اندازی چک دیجیتال در کشور تا پایان بهمن ماه سال ۱۴۰۳، بیش از یک میلیون و ۲۸۰ هزار فقره چک الکترونیک ثبت شده که ۹۹.۶ درصد چک‌های الکترونیک مبادله شده، وصول شده است.
این آمار بیانگر اعتماد بالای کاربران به این ابزار نوین مالی و موفقیت بانک مرکزی در پیاده‌سازی این سیستم است. در یک سال گذشته، تعداد کاربران این سیستم رشد چشمگیری داشته و روزبه‌روز بر میزان پذیرش این ابزار در میان فعالان اقتصادی افزوده می‌شود.

مزایای چک الکترونیک

چک الکترونیک به دلیل مزایای متعدد خود توانسته است جایگاه ویژه‌ای در میان کاربران نظام بانکی پیدا کند.
بانک مرکزی و شبکه بانکی در راستای عمل به تکالیف قانون جدید چک و ارائه محصولات فناوری‌محور، چک الکترونیک را به عنوان محصولی جدید در شبکه بانکی معرفی کردند و این محصول در آبان ماه سال ۱۴۰۱ رونمایی شد.
چک الکترونیک محصولی است که مشتریان شبکه بانکی را از مراجعه به شعبه بی‌نیاز می‌کند و تمام مراحل آن به صورت غیرحضوری قابل انجام است.
شخص درخواست‌کننده دسته‌چک می‌تواند دسته‌چک را در موبایل‌بانک یا اینترنت‌بانک خود درخواست داده و پس از بررسی‌های لازم، تعداد برگ‌های چک با شناسه صیادی در اختیار فرد قرار می‌گیرد. سپس فرد می‌تواند در موبایل‌بانک یا اینترنت‌بانک اقدام به صدور چک کرده و به کارتابل گیرنده ارسال کند.
در این زمینه، بانک مرکزی همه بانک‌ها را به پذیرش بین بانکی چک‌های دیجیتال سایر بانک‌ها در سامانه چکاوک مکلف کرده است.
یکی از مهم‌ترین دلایل استقبال از این اقدام، امنیت بالای چک الکترونیک است. امضای دیجیتال و ثبت اطلاعات در سامانه مرکزی، خطر جعل و سرقت را کاهش داده است. همچنین، این ابزار سرعت و راحتی بیشتری در مبادلات ایجاد کرده است، به‌طوری‌که کاربران بدون نیاز به مراجعه حضوری می‌توانند چک صادر کنند و انتقال دهند.
از دیگر مزایای چک الکترونیک می‌توان به کاهش هزینه‌ها اشاره کرد؛ حذف کاغذ و فرآیند‌های فیزیکی، هزینه‌های مربوط به چاپ، حمل‌ونقل و بایگانی را کاهش داده است. این امر، علاوه بر تأثیر اقتصادی، از نظر زیست‌محیطی نیز مفید است، چراکه چک‌های الکترونیک نیاز به کاغذ ندارند و این امر به کاهش قطع درختان و آلودگی محیطی کمک می‌کند.
همچنین، امکان پیگیری و نظارت بر تمامی تراکنش‌های مربوط به چک الکترونیک، یکی دیگر از دلایل استقبال از این ابزار است. تمامی اطلاعات مربوط به هر چک در سامانه بانکی ثبت شده و در صورت بروز مشکل، به‌راحتی قابل‌پیگیری است.
در پایان باید به این نکته اشاره کرد که اجرای قانون جدید چک و معرفی چک الکترونیک، دو تحول اساسی در نظام بانکی ایران محسوب می‌شوند و نقش مهمی در افزایش شفافیت، امنیت و کارایی مبادلات مالی داشته‌اند. سامانه‌های صیاد و چکاد، ابزار‌های کلیدی در این مسیر بوده‌اند و توانسته‌اند مشکلات سنتی چک‌های کاغذی را کاهش دهند.
با ادامه حمایت بانک مرکزی از فناوری‌های نوین، انتظار می‌رود که در آینده چک الکترونیک به ابزار اصلی در پرداخت‌های غیرنقدی تبدیل شود. همچنین، توسعه و تکمیل زیرساخت‌های بانکداری دیجیتال می‌تواند موجب کاهش وابستگی به ابزار‌های سنتی پرداخت و افزایش بهره‌وری در نظام اقتصادی کشور شود.